Zakkenvullerij is voor het kabinet een doel op zich

Foto: Sumeet Moghe
De regering heeft miljarden over de balk gesmeten in de coronacrisis. Terwijl de publieke sector kraakte in haar voegen koos het kabinet ervoor geld uit te geven aan commerciële bedrijven die vooral de zakken vulden. De regeringspartijen willen door op dezelfde voet. Zakkenvullerij is voor hen geen acceptabel neveneffect, maar een beleidsdoel op zich.
3 juni 2021

Minister De Jonge heeft van zeker 5 miljard euro aan crisisuitgaven geen bonnetjes kunnen laten zien. Dat de staat er zo’n slechte boekhouding op nahoudt is een schandaal op zich, aangezien diezelfde staat jacht maakte op zogenaamd frauderende toeslagenontvangers en dat nog altijd doet met mensen met een uitkering. Maar het financiële wanbeleid van de regering laat ook zien hoe de ministers de gezondheidscrisis aangrepen om allerlei louche ondernemers de zakken te laten vullen.

Dat bedrijfswinsten leidend zijn in de coronacrisis bleek bijvoorbeeld al uit het feit dat er geen enkele druk op bedrijven werd uitgeoefend om hun personeel thuis te laten werken. De economische schade van de lockdowns werd vooral afgewenteld op werkenden die hun baan verloren, kleinere ondernemers en de cultuursector. Ondertussen kreeg KLM miljardensubsidies en zette het kabinet het personeel van het bedrijf een mes op de keel om slechtere arbeidsvoorwaarden te accepteren, zodat de aandeelhouders straks ook kunnen profiteren van een hogere uitbuitingsgraad. KLM besloot vervolgens om haar topman een miljoenenbonus uit te keren.

Commerciële bedrijven

Ook als het ging om zaken als beschermingsmiddelen en teststraten, keek de regering naar commerciële aanbieders. Zo werd Stichting Open Nederland op initiatief van de staat opgericht als een onafhankelijke stichting, onder leiding van oudgeneraal Van Middelkoop. De stichting kreeg 925 miljoen euro om commerciële teststraten in te richten voor toegangstesten voor evenementen.

De organisaties die de toegangstesten af zouden moeten nemen zijn de GGD’s, maar die functioneren door de decentralisatie en de bezuinigingen zeer slecht. In plaats van de schade te herstellen en te investeren in een sterke publieke gezondheidszorg, kiest de regering ervoor om geld over te maken naar commerciële spelers.

De ondernemers die toehapten waren grotendeels ‘cowboys’: commerciële ondernemers die geen enkele ervaring hebben met toegangstesten, maar gewoon de kans zien om er een slaatje uit te slaan. De prijzen voor een sneltest zijn hoog: van 20 tot zo’n 60 euro voor een test die bij de drogist nog geen 5 euro kost. Het ministerie van VWS betaalt 60 euro voor de testen die het vergoed. Ook blijkt Sywert van Lienden – de rasopportunist die ooit bekend werd gemaakt om de indruk te wekken dat ‘de jeugd’ snakte naar een frisse nieuwe voortzetting van dertig jaar neoliberalisme – een slordige dertig miljoen euro te hebben verdiend door te sjacheren met mondkapjes.

Geen vergissing

Het is geen vergissing dat figuren als Van Lienden rijk konden worden van de crisis door zich publiek geld toe te eigenen. Voor de staat was het mogelijk maken van die zelfverrijking kennelijk een doel op zich. Dat blijkt bijvoorbeeld glashelder uit het feit dat de Nederlandse regering een voorstel probeert te blokkeren om PCR-testen voor reizigers gratis beschikbaar te maken. Volgens de Nederlandse regering zou dat voorstel het verdienmodel van commerciële aanbieders bedreigen, zo blijkt uit berichtgeving van BNR.

Dat allerlei ondernemers worden gesubsidieerd op kosten van de gemeenschap, terwijl de regering steeds volhoudt geen geld te hebben voor zaken die écht belangrijk zijn, is nog maar het meest voor de hand liggende probleem. Want de overige gevolgen zijn nog volstrekt onduidelijk. Aan het begin van de Covidcrisis verkochten commerciële geprivatiseerde apotheken stofmaskers van de Gamma, die helemaal niet beschermen tegen Covid, voor woekerprijzen door aan mensen die zich hoopten te beschermen. Als er geld te verdienen valt, maakt het commerciële bedrijven vaak niets uit als ze de volksgezondheid in gevaar brengen. Toezicht is er nauwelijks en de bereidheid om ‘fouten’ van ‘slimme ondernemers’ door de vingers te zien is eindeloos. Je kunt je dus afvragen of het wel zo’n goed idee is om toegangstesten toe te vertrouwen aan kwakzalvers die niet worden gehinderd door enige kennis en uitsluitend worden gedreven door winstbejag. Te meer omdat dit testbeleid direct samenhangt met de commerciële belangen van de evenementensector en de horeca.

Breken met de markt

De Covidcrisis heeft blootgelegd hoe slecht de publieke sector er precies voor staat. Het Nederlands Vaccin Instituut, dat verpatst is aan grote farmaceuten, werd nu ineens gemist. De vermarkting en de jarenlange bezuinigingen op de zorg werden ineens voelbaar. De enorme onderfinanciering van de ggz en de enorme verspilling als gevolg van allerlei grijpgrage cowboys leidde in de nieuwe context tot nóg langere wachtlijsten en grotere problemen.

De Covidcrisis heeft opnieuw duidelijk gemaakt dat we ons het neoliberalisme, dat onvermijdelijk leidt tot bureaucratie, controledrift, corruptie en zelfverrijking, niet kunnen permitteren. Al zeker niet waar het publieke voorzieningen aangaat. We zijn gebaat bij vertrouwen in plaats van controle, samenwerking in plaats van concurrentie, het vervullen van menselijke behoeften in plaats van het binnenharken van zoveel mogelijk winst.

De neoliberale partijen zullen die lessen zo snel mogelijk willen wegmoffelen door alle problemen die het neoliberale kapitalisme veroorzaakt onder te brengen onder het kopje ‘bestuurscultuur’. Het risico is dat een volgend kabinet er straks met goedkope beloften vanaf komt en vervolgens op dezelfde voet verder kan. Dat moeten we als links niet laten gebeuren.