‘Wilders kon winnen omdat links zweeg’

De uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen heeft niet alleen in Nederland, maar ook in het buitenland gezorgd voor een oplevende discussie over de opkomst van de Partij voor de Vrijheid. Internationaal vragen media zich af: waar staat de partij van Wilders eigenlijk voor, en is hij alleen een rechtse populist, of gaat het hem om meer? Pepijn Brandon, redacteur van socialisme.nu, gaf een interview aan de Duitse website marx21.de over de wortels van het succes van Wilders, de stand van links in Nederland en de mogelijkheden voor een uitgesproken antiracistisch antwoord op de PVV.
16 maart 2010

Foto: aanhangers van de fascistische English Defence League betuigden hun steun aan Wilders bij zijn bezoek aan Londen op 5 maart, tijdens de vertoning van Fitna in het Britse Hogerhuis

De gemeenteraadsverkiezingen in Nederland eindigden in een ‘ruk naar rechts’. De PVV kon met een racistische campagne de tweede partij worden in Den Haag, en de sterkste in Almere. Waar staat de PVV eigenlijk voor? Is Wilders alleen een rechtse populist, of gaat het hem om meer? Hoe gevaarlijk is zijn partij?

De politiek van Wilders’ PVV bevat drie hoofdbestanddelen. Het eerste en meest in het oogspringende element is virulent anti-islamitisch racisme. In een interview voor de Deense televisie deed Wilders zijn infame oproep om ‘tientallen miljoenen moslims’ uit Europa te deporteren. Hoewel sommige commentatoren zichzelf graag voorhouden dat dit niet zo is, bestaat er voor Wilders geen echte scheiding tussen religie en afkomst. Hij roept op tot een volledige immigratiestop uit moslimlanden, onafhankelijke van het geloof van de individuele immigrant. Marokkaanse jongeren noemt hij consequent ‘straatterroristen’.

Het tweede element is krachtige retoriek tegen het establishment. Na de verkiezingsoverwinning in Den Haag dreigde lijsttrekker en Kamerlid Sietse Fritsma: ‘We gaan de gevestigde partijen helemaal gek maken.’ Dit soort uitlatingen stellen de partij in staat om een brede reserve aan woede tegen het bestaande politieke systeem aan te boren.

Het derde, minst besproken element van zijn politiek is hard neoliberalisme. Wilders zelf was eerder Kamerlid van de VVD. Het partijprogramma pleit voor zware bezuinigingen op de sociale zekerheid. Maar sinds een jaar probeert de PVV zijn uitstraling op dit punt te veranderen door de neoliberale elementen uit het programma te verbergen, en zich opportunistisch te scharen achter sociale eisen, zoals het vasthouden aan de pensioenleeftijd van 65 jaar.

Met deze mengeling van standpunten hoeft het niet te verbazen dat fascistische partijen in heel Europa verheugd reageerden op Wilders’ overwinning. En sommige publieke uitlatingen van PVV-leden komen gevaarlijk dicht in de buurt van klassiek fascisme, zoals het voorstel om ‘stadscommando’s’ in te zetten tegen criminaliteit in Almere. In de marges van de partij proberen neo-nazi’s mee te liften op het succes. Maar de PVV zelf is geen geharde fascistische partij, en op dit moment concentreert Wilders zich volledig op electorale politiek.

Dat is geen reden om het gevaar te onderschatten. Een van de zichtbare resultaten van de opkomst van de PVV is dat het hele spectrum van de gevestigde politiek is opgeschoven naar rechts. Ondertussen zaait de PVV de zaden van racisme en haat, en creëert zo de ruimte waarbinnen fascisme kan groeien, zowel binnen als buiten de partij.

Hoe kon de PVV zo succesvol zijn? In Almere leven mensen uit 140 landen, en in vergelijking met andere steden liggen de criminaliteitscijfers lager. Waarom wist de PVV juist hier door te breken?

Ten eerste is er geen direct verband tussen de groei van de PVV en het aantal immigranten, of de criminaliteit in een stad. Bij vorige verkiezingen haalde Wilders een aantal van zijn beste resultaten in gebieden die vrijwel volledig blank zijn, en waar de criminaliteitscijfers laag zijn. De wortels van het succes van rechts liggen in de impact van neoliberaal beleid op de levens van gewone mensen, en het falen van de linkse partijen om daarop een geloofwaardig antwoord te formuleren.

Om Wilders’ succes te begrijpen, is het belangrijk om verder te kijken dan de laatste verkiezingen. De ruk naar rechts in de Nederlandse politiek begon niet in de afgelopen maanden, maar begon in 2001 met de opkomst van de uiterst rechtse anti-islampartij van Pim Fortuyn. Zijn doorbraak was het gevolg van meer dan tien jaar van coalities, waarin de PvdA samen regeerde met delen van rechts – eerst de christendemocraten, toen de VVD. Maar het resultaat van de doorbraak van zijn partij, vlak nadat hij zelf werd vermoord, was geen breuk met het beleid van de voorgaande regeringen. De ruk naar rechts gaf juist zelfvertrouwen aan het CDA en de VVD om, nu zonder de PvdA, de neliberale ‘hervormingen’ te versnellen.

Het antwoord vanuit de samenleving op het hard rechtse beleid was in eerste instantie de opkomst van levendige protestbewegingen. De hoogtepunten van die bewegingen lagen in 2003 en 2004, met twee massademonstraties tegen de oorlog in Irak, en de grootste vakbondsdemonstratie in de Nederlandse na-oorlogse geschiedenis. Links won in de lokale en landelijke verkiezingen. In 2006 was de PvdA nog de grootste partij in Almere, met 27,5 procent van de stemmen, en haalde de Socialistische Partij bijna 10 procent. In Den Haag was dit respectievelijk 28,4 en 7,7 procent.

Maar links heeft dit potentieel op tragische wijze verspeeld. De PvdA ging regeren met het CDA, en nam de verantwoordelijkheid op zich voor miljardengiften aan de banken, de verhoging van de pensioenleeftijd en de voorbereiding van bezuinigingen van 20 procent op alle overheidsuitgaven. De SP raakte zo geobsedeerd door het toekomstperspectief van meeregeren, dat de partij zich vrijwel volledig terugtrok van de straat.

Ondertussen begon de economische crisis toe te slaan. Tussen april 2008 en april 2009 steeg de werkloosheid in Almere met 19 procent, vooral in de productiesector. 15 procent van de bevolking leeft op het sociale minimum, en het aantal verzoeken om schuldhulp steeg in hetzelfde jaar met 50 procent. De stilte van links heeft de PVV in staat gesteld om de woede over verslechterende sociale omstandigheden af te wentelen op moslims – een groep die volgens alle statistieken het meest te lijden heeft van sociale achterstelling.

Voor Wilders zijn de lokale verkiezingen slechts een opwarmertje. Peilingen voorspellen een grote overwinning bij de landelijke verkiezingen. Hoe schat jij de situatie in?

De keuze van Wilders om zijn krachten te concentreren op de twee steden waar zijn partij de beste resultaten behaalde bij de Europese verkiezingen, was een meesterzet. Zijn voorspelbare succes heeft een beeld van onoverwinnelijkheid gecreëerd, en zoals gebruikelijk is doen de media er alles aan om dit beeld verder post te laten vatten. Het grootste gevaar is dat links zich vervolgens laat verlammen door de angst voor een overwinning van de PVV, of – erger nog – zich aanpast aan Wilders’ racisme om een paar stemmen terug te winnen.

Maar de belangrijkste reden voor de linkse nederlaag is niet dat linkse kiezers zijn overgelopen naar Wilders. De meeste stemmers van de PVV kozen eerder VVD, of stemden niet. Natuurlijk trekt Wilders ook een aantal teleurgestelde linkse kiezers. Maar uit eigen onderzoek van de SP bleek dat veruit het grootste gedeelte van het verlies van deze partij kwam omdat haar kiezers niet meer gemotiveerd waren om naar de stembus te gaan. Het echte probleem is niet dat deze kiezers links in de steek hebben gelaten, maar dat links hen in de steek heeft gelaten. De enige manier om de trend te keren, is door deze kloof te dichten, en in de praktijk te bewijzen dat we kunnen terugvechten tegen bezuinigingen, solidariteit kunnen bouwen, racisme kunnen uitdagen, enzovoort.

Helaas lijkt dit niet de conclusie aan de top van de politieke partijen. Een veeg teken van de verwarring die daar heerst, is dat zowel de fractievoorzitter van de PvdA als die van de SP inmiddels zijn teruggetreden. Zelfs als dit op korte termijn positieve effecten heeft voor de peilingen, zijn deze veranderingen van personeel geen uitdrukking van de politieke verschuiving die nodig is. Hoewel het moeilijk is te zeggen wat er precies gaande is achter de schermen, wijst alles erop dat de nieuwe leider van de SP zijn partij verder naar het centrum zal sturen, in plaats van een draai naar links te maken.

Wat doet links in Nederland om de PVV te stoppen?

Op dit moment nog te weinig. Maar er is geen reden voor defaitisme. De hele ontwikkeling van de Nederlandse politiek in de laatste tien jaar laat zien hoe snel rechtse electorale overwinningen kunnen wegsmelten als links begint terug te vechten. De PVV kan zich alleen profileren als protestpartij, zolang echt protest ontbreekt tegen het rechtse sociale beleid van de regering dat die partij in stilte omarmt.

Op dit moment is het vooral het kleine buiten-parlementaire links dat zich stort in stakingen zoals de indrukwekkende beweging van schoonmakers voor een behoorlijk loon, en de beginnende studentenbeweging. Maar het is onze taak om ook de linkse partijen hierin te activeren. Veel van de leden van die partijen willen het gevecht aangaan, maar worden nu nog tegengehouden door hun leiding.

De tweede taak van links is het gevecht aan te gaan tegen het racisme dat zich nu verspreidt. Helaas is dit niet alleen een strijd binnen de maatschappij als geheel, maar ook binnen links. Ongelooflijk genoeg na alles wat er al is gebeurd, zijn er nog altijd veel progressieve mensen die weigeren te zien dat islamofobie een vorm van racisme is. Daarmee ontwapenen ze onze kant tegenover het ideologische offensief dat tegen ons gevoerd wordt. Het zuurst in dit opzicht is de houding van de SP, die op veel thema’s veruit de meest linkse partij is in het parlement, maar een abominabele traditie heeft waar het gaat om het organiseren van protest tegen racisme richting moslim-migranten.

Maar dit zijn gevechten die we kunnen winnen. Het succes van Wilders zelf heeft veel mensen gedwongen om de ideologische verwarring af te schudden en zijn racisme te herkennen voor wat het is. Tijdens de verkiezingen in Den Haag waren er spontane demonstraties van allochtone en autochtone vrouwen die met hoofddoekjes om gingen stemmen. Terwijl de verkiezingsuitslag verwarring heeft gezaaid onder de leiding van de linkse partijen, waren de verkiezingen voor veel leden een beangstigend, maar verhelderend moment.

Nu is het tijd om hierop voort te bouwen. Of dat vroeg genoeg zal zijn om Wilders’ doorbraak bij de komende verkiezingen te stuiten blijft een open vraag. Maar zelfs al lijkt dit niet realistisch met nog maar drie maanden te gaan, we moeten nu beginnen de basis te leggen voor een beweging die het tij kan keren.

Dit is een ingekorte versie van het interview dat gisteren verscheen op marx21.de