When They See Us gunt kijker geen adem
De serie opent met een montage van een groep tieners uit Harlem, getoond in hun huiselijke omgevingen en met vrienden. De pubers zoeken elkaar op om naar Central Park te gaan en zich als wildebrassen door het park te bewegen. Omdat de kijker de premisse van het verhaal kent, zijn deze scènes al beladen met suspense. Er vindt een aantal incidenten plaats in het park die avond, waardoor de politie ter plaatse komt en een aantal van de jongens arresteert.
Als blijkt dat er aan de andere kant van het park een vrouw is verkracht, richt de racistische politie al snel de pijlen op de jongens. Vanaf dit moment laat de serie je geen moment meer ademhalen. Het gevoel van onmacht van de jongeren en hun ouders tegenover een manipulerende en agressieve politie is perfect neergezet. De politie verdraait de feiten, negeert alle rechten die de minderjarige jongens hebben en zet hen onder enorme druk om het verhaal te vertellen dat ze wil horen.
In de tweede aflevering schuwen politie en justitie geen enkel middel — waaronder gerommel met bewijslast — om tot een veroordeling van de jongens te komen.
IJzersterke dialogen en acteerwerk
In de derde aflevering wordt geschakeld naar de levens van vier van hen tijdens en na hun gevangenschap. Het knappe van de serie is dat het de kijker emotioneel weet te binden aan karakters waarvoor geen noemenswaardige karakterontwikkeling is geschreven. Dit wordt bereikt door ijzersterke dialogen en geloofwaardig acteerwerk. Door het overvloedige materiaal dat beschikbaar was – waaronder de originele video’s van de verhoren – hebben de acteurs zich goed kunnen inleven in hun rol.
Maar volgens Jahrell Jerome — in de rol van Korey Wise — was zijn levenservaring als zwarte jongen in de Bronx ook een factor. In een interview met Shadow and Act zegt hij: ‘Ik heb eigenlijk mijn hele leven een soort van onderzoek gedaan — altijd bewust dat je netjes moet praten tegen de politie, bewust dat je bij het park weg moet blijven, uit de straten ‘s avonds. Het was dit gevoel dat me bewust maakte van de intensiteit en de angst van dit project…’
Geen ontsnappen aan
Het verhaal is niet lineair opgebouwd. In plaats daarvan wordt de kijker meegenomen in een reeks momenten en gedwongen mee te voelen in de emotionele lading van elke scene. Er is geen ontsnappen aan. Samen met de karakters krijgt de kijker geen moment lucht. Wanneer bijvoorbeeld Raymond Santana vrij komt, is zijn positie in de maatschappij alsnog een onmogelijke, waardoor hij opnieuw in de gevangenis belandt. De veroordeling van de mannen werkt door in alle aspecten van hun levens na het uitzitten van hun straffen.
Het slotdeel toont voornamelijk het leven van Korey Wise in het verschrikkelijke gevangenissysteem. Korey was zestien en werd als enige van de vijf als volwassene berecht. Zijn brute ervaringen als jonge jongen in gevangenschap zijn dusdanig aangrijpend dat ik nog vaker dan in de eerdere afleveringen een pauze moest inlassen om het aan te kunnen. En alsof het op zichzelf nog niet genoeg was, is er tevens een zeer emotionele verhaallijn over transhaat onder gezet.
Systeemkritiek
Zonder het er dik bovenop te leggen heeft regisseur en schrijver Ava DuVernay systeemkritiek een plek gegeven. Terwijl nog slechts verdacht, zijn de jongens niet alleen voor politie en justitie, maar ook voor de grote media al daders. Ze hakken in op hun klassenpositie en gebruiken racistische dogwhistles. Er wordt volop ingespeeld op de racistische mythe van het witte vrouwelijke slachtoffer dat ten prooi valt aan het zwarte roofdier. Een terugkerend thema in de koloniale geschiedenis, de slavernij, het fascisme en tegenwoordig bij de Alt-Right, Thierry Baudet en Donald Trump.
We moeten deze serie zien als een aanklacht tegen het systeem. Op het einde wordt de suggestie gewekt dat er dingen zijn veranderd in het politiewerk. Maar laten we geen illusies koesteren. De magnaat die destijds opriep tot de doodstraf voor de tieners is nu president. Black Lives Matter is inmiddels opgericht omdat er met regelmaat zwarte jongens en mannen door de politie worden vermoord en de gevangenissen in de VS zitten overvol met mensen die zijn veroordeeld op basis van hun kleur. Velen van hen leven nu onder dezelfde terreur als Korey Wise toen.
Het is begrijpelijk en terecht dat het protest zich nu richt op de betreffende officieren van justitie van destijds. Maar de breed gedragen woede en verontwaardiging die When they see us momenteel teweeg brengt, zou gekanaliseerd moeten worden in een aanval op het systeem dat met zijn economische ongelijkheid en institutionele racisme dit soort onrecht zal blijven voortbrengen.