Welke oplossing voor het drama op de Middellandse Zee?
Door Mark Kilian
Zowel de eerste als de tweede boot zijn gekapseisd. De precieze toedracht daarbij is nog onduidelijk. De laatste sloeg om toen een koopvaardijschip passeerde. Mogelijk wilden mensen zwaaien om de aandacht te trekken, mogelijk werden ze daartoe aangezet. Zo dumpen mensensmokkelaars – die duizend euro rekenen voor een overtocht – soms hun slachtoffers om meteen weer terug te varen.
De slachtoffers van de eerste boot waren volgens Save the Children ‘vele jonge mannen, waarschijnlijk minderjarigen’’.Van de laatste boot, met 950 mensen, zijn slechts enkele tientallen uit het water gered. Het is zover bekend de grootste ramp ooit. Inmiddels spoelen de doden aan, in Libië.
In twee kleinere incidenten verdronken 40 mensen bij Rhodos en kwam een tweeling ter wereld op een lekke rubberboot met 40 vluchtelingen. De moeder en baby’s zijn onderkoeld naar een ziekenhuis gebracht – maar veel anderen kunnen deze week hun reis niet meer navertellen.
Carlotta Sami, woordvoerster van de VN-vluchtelingenorganisatie zei: ‘Ze zijn eerst voor armoede en geweld gevlucht en daarna door mensensmokkelaars behandeld als vee. Op zee hebben ze soms dagen niet gegeten en gedronken. Ze zijn doodsbang dat ze elk moment kunnen sterven. Deze mensen zijn psychologisch enorm verzwakt. Ze zijn tot het uiterste gebracht.’ Dit zet helaas niet de toon voor een invoelend debat.
Koehandel
In hun reacties spant uiteraard de PVV de kroon, die vluchtelingen net als in Australië al in het water wil onderscheppen om ze terug te sturen. De wrange ironie ontgaat iedereen kennelijk dat de witte meerderheid in Australië afstamt van immigranten.
De regeringspartijen op hun beurt hebben de gelegenheid aangegrepen om een platte koehandel te drijven. Hoewel Teeven weg is, wordt zijn erfenis zorgvuldig gekoesterd. Het voorstel voor een ‘proef’ om 5000 vluchtelingen op te nemen ging gepaard met het idee om extra boten en vliegtuigen in te zetten. Dat klinkt humaan, maar is een masker voor de verharding van het beleid: een ‘duidelijk’ (maar krimpend) quotum, en een keihard uitzettingsbeleid.
Toch kreeg deze minuscule humaniteit kritiek vanuit de VVD. Kamerlid Malik Azmani zei: ‘Mensenhandel neemt juist toe als je meer reddingsschepen inzet. Uiteindelijk zullen vluchtelingen op vlotten worden gezet om naar die reddingsschepen toe te varen.’ Dat is een platte vraag-aanbod analyse die domweg niet klopt.
Zoals Volkskrant-columniste Sheila Sitalsing al reageerde: ‘Door het debat te vernauwen tot de aanzuigende werking, wordt de illusie gewekt dat we er met een paar simpele ingrepen zijn. Consequent geen koekjes geven. Bordje aan de spacescooter bevestigen: niemand mag erop, nee ook jij niet, scooter wordt niet uitgeleend, punt.’
Oplossing
Sinds 2000 zijn meer dan 22.000 mensen verdronken in de Middellandse Zee. Het gaat om driekwart van het aantal vluchtelingen dat wereldwijd sterft op zijn of haar vlucht. De premier van Malta Joseph Muscat vergeleek het wegkijken van Europa bij de vele rampen met vluchtelingen met andere genocides: ‘Er speelt zich een tragedie af op de Middellandse Zee. Als de EU en de wereld blijven wegkijken zullen zij hiervoor veroordeeld worden.’
De politieke leiders van Europa, die vandaag over de kwestie vergaderen, staan onder hoge druk voor een ‘oplossing’. Maar wat voor oplossing? Zoals Karel Smouter schrijft, moeten door het Dublin-akkoord de vluchtelingen in Europa asiel aanvragen in het land van herkomst. Hierdoor vangen slechts enkele landen (Spanje, Griekenland en vooral Italië) deze op.
In deze context sprak ook Italiaans premier Matteo Renzi populistisch van een ‘systematische afslachting in het Middellands Zeegebied’; ‘Hoe kunnen we ongevoelig blijven als massa’s mensen sterven terwijl we over communicatiemiddelen beschikken waarmee we alles in de gaten kunnen houden.’
Renzi wil een eerlijker quotering van vluchtelingen binnen Europa. De vraag waarom de grenzen eigenlijk dicht zijn, wierp hij niet op. Bovendien heeft Renzi’s eigen regering de humanitaire vluchtelingenoperatie Mare Nostrum sterk ingekrompen.
De Europese grenzen zijn steeds dichter gemaakt, met een systeem dat honderden miljoenen kost. Sinds 2013 houdt Eurosur de Europese buitengrenzen real-time in de gaten met drones, warmtecamera’s en satellieten. Het EU-agentschap Frontex coördineert dat. Als, zoals Smouter voorspelt, dat vandaag ‘opnieuw zal worden voorzien van geld en bevoegdheden’ is de oplossing alleen maar verder weg. Ook de grensbewakingsoperaties Triton en Poseidon hebben extra geld toegezegd gekregen. Triton krijgt echter kritiek van hulporganisaties, omdat het niet genoeg doet om mensen te redden.
Premier Renzi wil wat hij populistisch ‘de 21ste-eeuwse slavendrijvers’ noemde bestrijden met meer patrouilles op de Middellandse Zee en extra VN-vluchtelingenkampen in landen rond Libië, zoals Tunesië, Niger en Soedan, in te stellen. Daar kun je dan asiel aanvragen – een papieren maatregel. Ook omdat asielzoekers geselecteerd worden op hun portemonnee, zal het de enorme humanitaire crisis niet oplossen.
Het is dan erg verontrustend dat er tegelijk plannen klaarliggen om de ‘smokkelaarsschepen te vernietigen’. De Italiaanse minister Roberta Pinotti zei: ‘We weten waar ze hun boten aanmeren en waar ze bijeenkomen, de plannen voor militair ingrijpen liggen klaar.’
Bij elke beslissing van Europa moeten we bedenken dat de asielzoekers op de vlucht zijn voor een wereldsysteem waarvan het zwaartepunt in het westen ligt, Terwijl de multinationals hun winsten wegsluizen, zijn honger en oorlog hun deel. Daarom zullen de Europese leiders, die belang hebben bij de handhaving van de status quo, vandaag niets oplossen.
Afbeelding hiernaast: 700 vluchtelingen, ‘het blijft ontiegelijk veel’ – studio Neetje.