Wat vinden socialisten van gevangenissen?

De regering-Rutte wil de komende jaren zo‘n dertig gevangenissen sluiten. Dit stuit op verzet van onder meer de SP, dat gevangenissen wil handhaven voor de ‘veiligheid’. Is dat een verdedigbaar idee?
22 juli 2013


Door Mark Kilian

Officieel helpen gevangenissen bij het beveiligen van de maatschappij tegen gevaarlijke individuen. ‘Detentie’ is een straf, en moet andere potentiële overtreders afschrikken. Dat is de bestaande mythe over gevangenissen, of ‘penitentiaire inrichtingen’.


Wie zit vast?

Regering en parlement maken voortdurend wetten die verschillend werken voor arm en rijk. Het is volstrekt legaal als een bedrijf zijn winst wegsluist, of afspraken maakt met de belastingdienst. Inkomsten van miljardenvermogens worden nauwelijks belast. Maar werkende mensen betalen de hele belasting (zoals btw) en hun aanslag wordt minutieus nagerekend. Sociaal rechercheurs vallen de minima, en niet de maxima lastig.

Armere mensen hebben daarom een veel groter, en geldiger, motief om zulk soort wetten te overtreden: hun basisbehoeften zijn in het geding – hun eigen onderhoud, eten voor hun kinderen of verpleging van een familielid. Vermogensmisdrijven zijn dan ook veruit het grootste deel van alle criminaliteit, zo’n 60 procent. Een kwart van de gevangenen zit vast voor smokkel of handel in drugs, van de gevangen vrouwen eenderde.

Vooral de meest kansloze en aan de kant geschoven mensen komen vast te zitten. Een groot deel is jong (onder de 35 jaar) en arm. Veel gevangenen zijn laag opgeleid. In 1988 bleek dat twee op de drie gevangenen geen hogere opleiding had dan lagere school, en dat meer dan 80 procent geen werk had op het moment van veroordeling.

Rechters oordelen naar klasse. Zij gaan zelf om met hoge bestuurders en de upper class, en verdienen een enorm salaris (nog los van hun bijbaantjes). Zij identificeren zich met het systeem, en zijn getraind de wetten ervan uit te voeren – en dat strookt meestal met hun eigenbelang. Ze bestraffen het overtreden van de heersende orde, en daardoor ontstaat klassenjustitie: ‘Het heersende recht is het recht van de heersers’, zoals Bertolt Brecht al zei.

Zo komen de zwaksten in de gevangenis terecht. Mensen met werk worden eerder veroordeeld tot een boete of taakstraf, en werklozen eerder tot de cel. Een op de vijf gevangenen heeft zelfs een verstandelijke beperking. Feitelijk horen zij niet in de gevangenis, maar in de zorg thuis – precies de sector die dit kabinet inkrimpt.

Er is ook een racistische dimensie. Per honderdduizend inwoners zitten zes keer zoveel ‘niet-westerse allochtonen’ (lees: mensen met een kleurtje) vast als autochtonen, schijft het Centraal Bureau voor de Statistiek. Dit is vergelijkbaar met andere landen. Zo zit in de VS 6 procent van de Afro-Amerikanen in de cel – ook zes maal het landelijke gemiddelde – en zijn in Canada de Inuit en First Nations bijna een kwart van de gedetineerden terwijl ze maar 4 procent van de bevolking zijn.


Wreed en zinloos

Gevangenissen zijn geen goede strafmaatregel, en maken de maatschappij niet veiliger. Er is een grote minderheid van gedetineerden die terugkeert. Voor dat deel kan de gevangenis een ʻuniversiteit van de misdaadʼ worden in plaats van voorbereiden op terugkeer in de maatschappij. Nog los van de celstraf op je cv, zijn de mogelijkheden om legaal in je onderhoud te voorzien steeds minder – de werkloosheid staat op recordhoogte.

Voor velen is het gevangenisleven een hel. Er zijn meldingen van agressie en seksuele intimidatie, zoals een gevangene die in 2008 met kokend water werd overgoten door een celgenoot. De geregelde zelfmoorden – circa vijftien per jaar – onderstrepen hoe ellendig een deel van de gevangenen eraan toe is.

Het is een wreed en zinloos systeem, dat we daarom moeten afschaffen. Maar tot dat gebeurt, geven we steun aan elke strijd die het lot van gevangenen zou kunnen verlichten. Daarom steunen we de acties van gevangenispersoneel. Niet omdat we hun argument accepteren dat Nederland onveiliger wordt met minder cellen, maar omdat de bezuinigingen het gevangeniswezen nog onmenselijker zouden maken.

Er zijn andere eisen denkbaar, waarmee het personeel de belangen van gedetineerden (en zichzelf) beter zou dienen: minder gedetineerden, lagere straffen, geen gedwongen meerpersoonscellen en een humaner regime. Dat zou de kans op incidenten en onveilige situaties ook verder verkleinen.Het verzorgende aspect in hun takenpakket moet worden uitgebouwd, en niet afgebroken.

Socialisten denken niet dat alle opsluiting overbodig is. Maar mensen die écht een gevaar zijn voor anderen of zichzelf, bezetten maar een fractie van de huidige celplaatsen. De rest is beter besteed aan corrupte politici, ex-monarchen en sjoemelende bankiers.

  • Wil je reageren op dit artikel? Stuur ons een mail.
  • Met socialisme.nu en De Socialist proberen we socialistische ideeën toegankelijk te maken voor iedereen. Om dit te blijven doen kunnen we alle hulp gebruiken. Wil jij ons ook steunen? Neem dan een abonnement op De Socialist of word donateur: vul hier het formulier in.