Waarom mensen in Nederland wel in opstand komen
Door Ewout van den Berg
Vorige week was ik te gast bij de Tegenlicht meet-up die volgde op de uitzending ‘We zijn het zat’. In de uitzending wordt gekeken naar de woede van Nederlanders richting politici, het afnemende vertrouwen in de democratie en het gebrek aan collectieve actie. Het idee was dat ik iets zou vertellen ‘waarom ik nog wel de straat op ging’.
Omdat ik het niet voor me zag om gepresenteerd te worden als relikwie uit eerdere tijden, heb ik een presentatie gehouden over protest in Nederland het afgelopen jaar. Niet omdat ik denk dat protest in Nederland op vergelijkbare schaal plaatsvindt als in landen als Griekenland of Spanje, dat is niet het geval, maar wel omdat het ook een kwestie is van perspectief.
Er vindt namelijk wel degelijk (massaal) protest plaats in Nederland en er worden ook daadwerkelijk overwinningen geboekt. We moeten uitkijken onszelf passiever voor te stellen dan we zijn. Geschiedenis wordt namelijk vaak geschreven vanuit het perspectief van de machthebbers. Daarom zes voorbeelden van succesvol protest die laten zien hoe mensen in Nederland in actie komen.
1. Strijd van vluchtelingen. Op 23 maart 2012 demonstreerden 2000 mensen mee van de Vluchtkerk naar Museumplein onder de leus ‘geen vluchteling op straat of in de cel’. Het protest werd georganiseerd door een brede coalitie van vluchtelingenorganisaties, kerkelijke en islamitische instanties en linkse groeperingen. In het jaar dat volgde werden er continu acties gevoerd.
Met behulp van de kraakbeweging zijn vluchtelingen in Amsterdam en Den Haag in staat vanuit verschillende plekken hun acties te organiseren. Er worden acties gevoerd bij politieke congressen, bij detentiecentra en voor ambtswoningen van burgemeesters. Hoewel de marginalisering van vluchtelingen voortduurt en Teeven steeds meer bevoegdheden heeft om ze uit het straatbeeld te laten verdwijnen, werd onder druk van onderaf vorige maand wel de strafbaarstelling van illegaliteit afgeschaft.
2. Acties tegen belastingontwijking. Vanaf het najaar van 2012 werden er op initiatief van de IS samen met Occupy-activisten acties gevoerd tegen belastingontwijking door multinationals. Doel van de acties was om aan te tonen dat bezuinigingen niet nodig zijn als grote bedrijven maar hun belasting betalen. Er werden acties gevoerd voor de deuren van notoir belastingontwijker Apple, en brievenbus groothandel Intertrust. Activisten werden uitgenodigd door branchvereniging HollandQuaestor, maar waren niet welkom met camera.
De activisten waren hun tijd vooruit. Uiteindelijk was het vooral het onderzoek van bijvoorbeeld de Volkskrant die ervoor gezorgd hebben dat het onderwerp hoog op de agenda is komen te staan. De regering vond het vervolgens nodig om een rapport te laten opstellen over de positieve kanten van belastingontwijking, ‘Nederland belastingparadijs’ werd met behulp van de PVV een taboe in het parlement en de de SP organiseerde bv. een tour langs Nederland belastingparadijs.
3. Wilde staking postbezorgers. In juni vorig jaar gingen de ZZP’ers van PostNL in staking tegen de steeds verdere uitholling van hun arbeidsomstandigheden. Nadat eerder collega en vader van drie kinderen, Danny, werd ontslagen nam postbezorger Johnny geen genoegen met de zoveelste loonverlaging en nam ontslag. In solidariteit en uit besef dat zij de volgende zouden zijn, legden collega’s bij distributiecentrum Sloterdijk ook het werk neer. De volgende ochtend gingen stakende postbezorgers naar het centrum in Katwijk en Amsterdam-Noord om daar collega’s over te halen ook het werk neer te leggen.
Drie dagen later lagen ook Utrecht, Den Bosch en Alkmaar stil. 250.000 pakketjes bleven liggen en webwinkels liepen miljoenen euro’s schade. De wilde staking begon als defensieve actie voor een leefbaar loon, maar groeide uit tot een lijst met tien eisen. Alle eisen werden door de stakers binnengehaald. Het laat zien dat ondanks de veranderende arbeidsverhoudingen door flexibilisering werkende mensen nog steeds terug kunnen vechten op de plek waar ze economische macht hebben.
4. Stop de bezuinigingen. Op 21 september demonstreerden 5000 mensen in een protest tegen het afbraakbeleid van Rutte II. Het protest werd twee maanden eerder uitgeroepen door een brede coalitie vanuit verschillende gemeenschappen, huurverenigingen en linkse groeperingen. De actie was in de eerste plaats gericht op het bundelen van het verzet tegen het neoliberale bezuinigingsbeleid van dit kabinet dat gewone mensen de rekening van de banken laat betalen. In de tweede plaats probeerde de coalitie te voorkomen dat de PVV het antibezuinigingsgeluid zou kapen met haar politiek van haatzaaierij en Islamofobie.
In de loop van de zomer sloot ook de SP zich aan bij de actie onder de noemer ‘basta, en nu de ommezwaai’ en voelde ook de vakbondstop zich genoodzaakt een actiecampagne in te zetten tegen de bezuinigingen en voor koopkracht en echte banen. Hoewel de openbare manifestatie van de PVV een bittere smaak achterliet, was de demonstratie in Amsterdam een stuk groter en strijdbaarder.
5. Bezetting van de VU. Vorige maand bezetten studenten van de faculteit Aard- en Levenswetenschappen een gedeelte van hun universiteit. Eerder bezetten honderden schoonmakers de universiteit en organiseerde VU personeel zich onder de noemer ‘Wij zijn geen koekjesfabriek’. Studies aan de faculteit staan goed bekend en studenten hebben intensief contact met docenten. In de neoliberale logica van de VU worden dit soort studies daarom vooral gezien als kostenpost.
De bezetting duurde uiteindelijk vijf dagen. De studenten werden breed gesteund, onder andere door docenten die langskwamen om gastcolleges te geven of die eten lieten bezorgen en een oud Maagdenhuis bezetter die langskwam om te vertellen over hun bezetting. Studenten hebben met hun actie meer inspraak voor hen en docenten gewonnen over hervormingen op de VU en studenten die begonnen zijn met hun opleiding mogen deze afmaken.
6. Protest tegen racisme op 22 maart. Op de dag na de internationale dag tegen racisme liepen ongeveer 8000 mensen mee in een demonstratie onder de leus ‘wij zijn allemaal Marokkanen’. Door de oproep tot deportatie (in het gunstigste geval) van Wilders was deze demonstratie alleen maar urgenter. Het was een erg strijdbare demonstratie die jong, oud, zwart en wit samenbracht. Veel mensen sloten zich aan bij de demonstratie van Museumplein naar de Dokwerker.
De FNV die eerder nog de PVV uitnodigde op manifestaties van de zorg sprak zich op het protest uit tegen het racisme van Wilders. De actie was een voorbeeld van eenheid in actie. Groepen die strijden tegen het Nederlandse vluchtelingenbeleid, etnisch profileren, het racisme van Wilders en het invoeren van de Bosmanwet kwamen hier samen. Als geen ander hebben anti-Zwarte Piet activisten het afgelopen jaar laten zien dat actievoeren wel degelijk helpt. Zij wisten steeds meer mensen te overtuigen dat Zwarte Piet een symptoom is van het Nederlandse racismeprobleem.
Natuurlijk is het belangrijk om te onderzoeken waarom Nederland geen Spanje is als het om protest gaat. Naast de redenen die Rutger Bregman geeft, heeft dit te maken met ideologie, de rol van de vakbonden en de ongelijkmatige impact van de crisis. Tegelijkertijd is het belangrijk om te zien dat dingen snel kunnen omslaan zoals ook de snelle opkomst van Occupy liet zien. De vraag is dan hoe activisten een perspectief voor verandering kunnen bieden dat verder gaat dan de dagelijkse beslommeringen die met een bezetting van de openbare ruimte komen kijken.
Ewout van den Berg is lid van de IS en organisator van het Marxisme Festival 2014 – ‘Ideeën in actie’. Op het festival spreken o.a. Black Panther Emory Douglas, Quinsy Gario, Anousha Nzume, Sunny Bergman en Francisco van Jole. Zie het Facebook event.
Disclaimer: de uitgekozen protesten reflecteren de woonplaats en betrokkenheid van de schrijver. Protesten vinden door heel Nederland plaats, van Groningen tot Sittard.Dit artikel verscheen eerder op Joop.