Voor een solidair covidbeleid
In het publieke debat over covid wordt vooral gepraat over het reproductiegetal en hoe dodelijk de verschillende ontstane varianten zijn. Het aantal IC-opnames blijft leidend voor het pandemiebeleid. De ideologische keuze om de groepsimmuniteitstrategie te volgen en daarmee de besmettingen op te laten lopen, wordt in Den Haag echter nauwelijks bevraagd. Daardoor lijken de enige keuzes ofwel een eindeloze afwisseling van uitbraken en lockdowns, ofwel alles opengooien zonder maatregelen om het virus in te perken.
Zolang er plek is op de ongeveer 950 IC-bedden die er momenteel in Nederland zijn, wanen we ons veilig. Een derde van de op de IC opgenomen covid-patiënten overleeft het echter niet en van de rest houdt een meerderheid langdurige klachten. Deze levens en gezondheidsschade worden ingecalculeerd als een acceptabel offer.
Niet alleen covidpatiënten worden opgeofferd aan dit beleid, ook de reguliere zorg komt zwaar in het geding. Al bij 100 covid-opnames op de IC komt de reguliere zorg in de knel. Landelijk is de operatiecapaciteit voor reguliere zorg met 50 procent afgeschaald. Bijna een derde van de ziekenhuizen geeft aan, dat ‘kritisch planbare zorg’, die binnen zes weken moet plaatsvinden om gezondheidsschade te voorkomen, nog maar deels geleverd kan worden.
Necropolitiek
Alleen een ‘code zwart’-situatie, waarin er meer patiënten dan beschikbare plekken op de IC zijn en artsen onmenselijke keuzes moeten maken wie wel en wie niet een kans te geven op leven, lijkt uit den boze. Zo’n situatie moet inderdaad te allen tijde voorkomen worden, maar door te focussen op het slechtste scenario wordt eraan voorbijgegaan dat er met het huidige beleid al duizenden doden ingecalculeerd worden.
De socioloog Willem Schinkel noemde het necropolitiek: ‘een politiek die de dood van duizenden mensen incalculeert en accepteert’. Het is geen nieuw fenomeen in het kapitalisme waarin economisch gewin boven alles wordt gesteld. Al jarenlang zijn de buitengrenzen van Fort Europa de meest dodelijke van de wereld.
Dit is het gevolg van weloverwogen racistisch grensbeleid, gedreven door witte superioriteit en de economische belangen van imperialistische naties.
Alternatief
Dat het daadwerkelijk anders kán, wordt duidelijk door het succes van het zero-covidbeleid van landen als Aotearoa (de Maori naam voor Nieuw-Zeeland), Taiwan en Australië. Het beleid was erop gericht het aantal besmettingen zo ver mogelijk in te perken. Een grote tegenstelling met de Nederlandse necropolitiek, die vele doden accepteert in dienst van het winstmotief. Door snelle strikte maatregelen te nemen bij lage infectiecijfers en door effectief bron- en contactonderzoek, slaagden deze landen erin de effecten van de covidpandemie beperkt te houden. Door snel in te grijpen bij een uitbraak waren de periodes van strikte maatregelen relatief kort. Een uitbraak met 300 besmettingen is immers veel makkelijker in te perken dan een uitbraak met 30.000 besmettingen. Met een lager aantal besmettingen kan effectief bron- en contactonderzoek worden ingezet om de uitbraak onder controle te krijgen. Daarnaast is er de optie van lokale maatregelen wanneer besmettingen beter in beeld zijn. Als het aantal infecties dan is teruggebracht tot (nagenoeg) nul, kan het publieke leven veilig worden hervat.
In de zomer van 2020, toen de besmettingscijfers in Nederland korte tijd rond de 50 per dag lagen, had de regering ervoor kunnen kiezen om over te gaan op een zero-covidbeleid, door het aantal besmettingen verder te beperken en nieuwe uitbraken te voorkomen door middel van bron- en contactonderzoek. In plaats daarvan werd ervoor gekozen de toeristische en luchtvaartsector tegemoet te komen en de maatregelen te versoepelen. Het aantal besmettingen liep weer snel op en sindsdien is het dagelijkse aantal covid-besmettingen nooit meer zo laag geweest.
Dit beleid heeft inmiddels geleid tot ruim 21.000 covid-doden in Nederland. Ter vergelijking: in Aotearoa, een land van ruim 5 miljoen inwoners, staat het totale aantal covid- doden op het moment van schrijven op 52. Daarmee is het covidbeleid in Nederland ruim 120 keer zo dodelijk.
Sociale eisen
De zieken en doden ten gevolge van de pandemie zijn niet willekeurig verdeeld over de bevolking. Voor mensen in precaire woonomstandigheden of met een onzeker inkomen zijn quarantainemaatregelen en social distancing niet goed mogelijk. Door institutioneel racisme betreft dit in westerse landen met name mensen van kleur en (arbeids-) migranten. Daar komt bij dat deze groepen vaker te lijden hebben onder gezondheidsproblemen die hen extra kwetsbaar maken voor de gevolgen van covid-infectie. De strijd voor sociale gelijkheid, antiracisme en betaalbare woningen moet worden verbonden met die voor een menselijk en effectief covidbeleid.
Dat lockdowns – hoe noodzakelijk ook – een negatieve impact hebben, moet worden onderkend. We hebben gezien hoe de voorgaande lockdowns de bestaande maatschappelijke problemen uitvergrootten. De kansenongelijkheid in het onderwijs nam toe, meldingen van huiselijk geweld piekten en met name jongeren kampten met mentale gezondheidsproblemen.
Bij een consequent zero-covidbeleid zijn de lockdowns korter en dus minder schadelijk. Maar ook bij een zero-covidbeleid moeten er sociale eisen worden gesteld aan de lockdowns. Werkers moeten, ook als ze niet kunnen werken, uitbetaald worden en voedsel en woonzekerheid moeten worden gegarandeerd. Daarnaast moet de toegang tot de ggz veel laagdrempeliger.
Internationaal perspectief
Vaak wordt bij het succes van Aotearoa, Taiwan en Australië gewezen op het voordeel van de afwezigheid van landsgrenzen. Dit is één factor, maar die is zeker niet bepalend: kijk bijvoorbeeld naar het Verenigd Koninkrijk, waar 15 miljoen mensen besmet raakten en ruim 150.000 mensen overleden. Het is niet een argument tégen de mogelijkheid van zero-covidbeleid in andere landen, maar een argument vóór een internationalistisch perspectief.
Xenofobe politiek, de economische belangen van farmaceutische bedrijven en neokoloniale verhoudingen staan een internationalistisch perspectief echter in de weg. De ongelijke verdeling van vaccins is hiervan het gevolg. Het representeert de paradox van eigen-volk-eerst-politiek. In reactie op de verspreiding van de nieuwe omikronvariant kochten Europese landen en de VS in enkele weken ruim 500 miljoen vaccins op, om hun eigen populatie te boosteren. Dat zijn meer vaccins dan in heel 2021 op het hele Afrikaanse continent beschikbaar kwamen. Zolang een groot deel van de wereldbevolking geen toegang heeft tot vaccins zullen er onnodig veel mensen sterven en blijft de kans groot op het ontwikkelen van nieuwe varianten van het virus die resistent zijn tegen bestaande vaccins. Vrije beschikbaarheid en eerlijke verdeling van vaccins biedt perspectief voor een wereld waarin discussies over covidbeleid tot het verleden behoren.