Verkiezingen Catalonië tonen zwaktes van onafhankelijkheidsbeweging

De Catalaanse verkiezingen, die eind december plaatsvonden, eindigde in een nipte overwinning voor de pro-onafhankelijkheidspartijen. De antikapitalistische CUP verloren echter stevig ten gunste van burgerlijke onafhankelijkheidspartijen.
3 januari 2018

Door Lode Koelewijn

In Catalonië heeft de rechtse pro-Spaanse partij Ciudadanos (´Burgers´, Ciutadans in het Catalaans) de regionale verkiezingen gewonnen, met 25 procent van de stemmen. De grootste pro-Catalaanse partijen Samen voor Catalonië (JxCat) en Republikeins Links (ERC) eindigden hier vlak achter met beiden 21 procent van de stemmen. Daarna volgde de Spaanse sociaal-democraten (PSC, dochterpartij van PSOE) met 14 procent. De antikapitalisten van CUP hebben meer dan de helft van hun stemmers verloren en hielden 4 procent over. Ook de Volkspartij (PP) van Rajoy bleef achter met 4 procent.

De onafhankelijkheidscoalitie behoudt – dankzij 4 zetels van CUP – hiermee zijn absolute meerderheid met 70 van de 135 zetels. En Comú Podem, de Catalaanse afdeling van Podemos, gokte erop dat beide coalities van hun steun afhankelijk zouden zijn voor een meerderheid en nam daarom als enige partij geen stelling in de onafhankelijkheidsdiscussie. Maar hun 8 zetels zijn niet nodig, wat betekent dat ze zichzelf – in ieder geval in het parlement – irrelevant hebben verklaard.

Ciudadanos

Ciudadanos had voornamelijk succes op de dichtbevolkte Catalaanse kust, waar de partij één op de drie stemmen binnenhaalde. Hun campagne had twee gezichten. Ten eerste werd als prioriteit gesteld dat alle grote bedrijven die Rajoy de afgelopen maanden naar Madrid heeft gelokt teruggehaald zouden worden naar Barcelona, met gunstige fiscale regelingen. Dit viel niet alleen in de smaak bij de allerrijksten, maar ook bij een deel van de nerveus geworden middenklasse die bang is hun comfortabele levensstijl te verliezen en gelooft dat wat goed is voor bedrijven ook goed is voor hen.

Maar deze dynamiek binnen de bourgeoisie verklaart maar een deel van het succes van Ciudadanos. Er wonen immers niet alleen maar kapitalisten en hipsters aan de Catalaanse kust. Het andere gezicht van hun campagne legde op pijnlijke wijze de zwakte van de onafhankelijkheidsbeweging bloot. In de randen rond de grote steden wonen arbeiders die in de jaren ´60 uit Spanje (vooral Andalusië) zijn gemigreerd om in de groeiende Catalaanse industrie te werken.

Migranten

Deze groep is politiek en economisch geïsoleerd. Een groot deel van deze groep stemde vroeger op de Spaanse sociaaldemocraten en na hun ineenstorting is er een vacuüm ontstaan. PP en Ciudadanos hebben de afgelopen jaren op vrij succesvolle wijze de Spaanse identiteit van deze groep aangesproken met een populistisch discours waarbij het neoliberale programma en corrupte verleden van deze partijen naar de achtergrond verschoof. Niet voor niks heeft Ciudadanos Inés Arrimadas, een advocaat met Andalusische roots bovenaan de lijst gezet.

Uit steekproeven blijkt dat niet-Spaanse migranten in Catalonië 4 keer vaker voorstander zijn van Catalaanse onafhankelijkheid dan Spaanse migranten. Dit wordt mede veroorzaakt doordat veel burgerlijke Catalanen een xenofobe houding hebben tegenover Andalusiërs, die als profiteurs worden beschouwd. Een hardnekkig verhaal is dat Franco de Andalusiërs naar Catalonië heeft gehaald om het te vernietigen.

Dit werd nog eens geïllustreerd toen een observant van JxCat bij een stembureau stelde dat hij hoopte dat de opkomst niet te hoog zou worden. CUP doet wel degelijk pogingen zich in het parlement teweer te stellen tegen de xenofobie van de Catalaanse elite enerzijds en de valse populistische beloften van de Spaanse elite anderzijds, maar dit is lang niet voldoende.

Ook keiharde propaganda van verschillende stedelijke CDR´s (grassroots burgercomités ter verdediging van de Catalaanse Republiek) gericht op het kapitalistische en autoritaire karakter van Ciudadanos mocht niet baten. Er is simpelweg een groot gebrek aan organisatie binnen de arbeidersklasse met een (Spaanse) migrantenachtergrond.

De oorsprong van CUP (en de vele organisaties onder hun paraplu) ligt in het organiseren van participatieve democratie op het Catalaanse platteland: in sommige dorpen hebben zij meer dan een kwart van de stemmen. Ze zijn hun aandeel in de steden kwijt geraakt door een zelfbewuste linkse campagne van ERC, dat zich sterk maakte voor een inclusieve Republiek waarbij iedereens sociale en democratische rechten beschermd zouden worden – in tegenstelling tot de Spaanse staat. Ook veel propaganda van de CDR´s was op economische emancipatie en herverdeling gericht.

Burgerlijke onafhankelijkheidspartijen

Het Catalaanse platteland verkoos in grote meerderheid de neoliberale onafhankelijkheidspartij Samen voor Catalonië (JxCat). Met een ééndimensionale campagne gericht op de populariteit van president Puigdemont wisten ze veel late beslissers in hun kamp te krijgen. JxCat was in 660 gemeenten de grootste, Ciudadanos en ERC beiden in 140 gemeenten.

De leiders van ERC en JxCat bevinden zich nog steeds in de gevangenis of in ballingschap. Wat beide partijen ook gemeen hebben is hun innige relatie met de Catalaanse staat. Al hun kandidaten hebben een geschiedenis als staatssecretaris of minister, waardoor ze ook beiden verbonden zijn met de neoliberale status quo. Er heerst de angst onder linkse indepentistas dat Puigdemont een fiscale deal sluit met Spanje, misschien zelfs met Ciudadanos – ze delen immers onderling meer belangen dan met het verzwakte parlementair links in Catalonië.

Het is mede dankzij de CDR´s algemeen bekend dat Ciudadanos miljoenen heeft ontvangen van de financiële sector voor hun campagne, maar hoe innig is de relatie tussen Puigdemont en Catalaanse banken wel niet? Deze blinde vlek kan voor onaangename verrassingen zorgen.

Unionistas

Rechtse unionistas hebben zich nu achter Ciudadanos verenigd. Links moet waakzaam zijn tegenover dit soort rechtse big-tent partijen, die sociaal-liberalen even hartelijk verwelkomen als extreemrechtse chauvinisten. In dit geval dient de eerste groep als schaamlap voor de tweede. De campagne van Ciudadanos was aan de oppervlakte ‘internationalistisch’. Alle Catalanen zouden gelijkwaardig zijn in hun drie identiteiten: ze zijn zowel Catalaans, Spaans als Europees. Een hart waarin de drie vlaggen werden afgebeeld was op iedere poster te vinden.

Maar de Spaanse grondwet is heilig en in hun anti-Catalaanse houding gaan ze verder dan de PP ooit gegaan is. Ze stellen bijvoorbeeld een taalbeleid voor dat de Catalaanse taal op scholen volledig zal marginaliseren. Ook werd de PP rechts ingehaald door in een vroeg stadium het schorsen van de Catalaanse overheid te eisen en geen enkele dialoog met de onafhankelijkheidspartijen te dulden. Politiegeweld werd goedgepraat met laster over vreedzame demonstranten.

Daarnaast is meerdere keren naar buiten gekomen dat prominente leden van falangistische of nazistische bewegingen ook lid zijn van Ciudadanos. Er zijn grote overeenkomsten tussen deze partij en Forum voor Democratie in Nederland. Het belangrijkste verschil is dat de eerste met een Europese vlag zwaait, waardoor ze als redders van de democratie worden binnengehaald door de Noord-Europese pers.

Hoe dun de schaamlap van het ‘wereldburgerschap’ is bleek op het overwinningsfeestje van Ciudadanos. In het zicht van de camera zwaaiden mensen met uitgedeelde hartjes met een Europese vlag, maar op de achtergrond scandeerden mensen “¡yo soy español!” en zwaaiden ze met Spaanse vlaggen. Ter inspiratie wijst Ciudadanos graag naar Emmanuel Macron, maar leider Albert Rivera dineert even graag met de rechtse Venezolaanse oppositie.

Campagne

Maar de stabiele meerderheid voor Catalaanse partijen betekent in ieder geval uitzicht op het herstel van regionale autonomie en een klap voor de legitimiteit van Spaanse repressie. De oogst voor links is echter mager: er zijn meer zetels voor neoliberale partijen en Spaans rechts heeft zich versterkt in een partij met een nieuw imago, dat op een groot aantal stemmen van de arbeidersklasse mag rekenen.

Zowel de Spaanse als de Catalaanse rechterflank is verstrengeld met het grootkapitaal en in het bijzonder de financiële sector. Hun hegemonie kan alleen gebroken worden door met het kapitaal te breken en tegenmacht op te bouwen. Dat is vandaag noodzakelijker dan ooit.

Een positief punt aan de verkiezingscampagne was de politisering van de openbare ruimte, met name door CDR´s maar ook door autonome activisten. Muren waren bezaaid met post-its en posters en onder iedere ruitenwisser zat een flyer, wat duidelijk contrasteerde met de posters van establishmentpartijen die aan iedere lantaarnpaal zaten. Als campagne tegen de Catalaanse politieke gevangenen werden overal gele linten en sjaals aan gehangen.

Wekelijks waren er demonstraties die de vrijlating van gevangen en duidelijkheid van de Catalaanse regeringspartijen eisten. Een oplossing voor de impasse ligt in het verbreden van deze politisering door inclusie van de niet-Catalaanse arbeidersklasse en de confrontatie met de Catalaanse elite. In de propagandacampagnes worden al voorzichtig stapjes gezet in de goede richting, maar de strijd moet op deze punten nog gevoerd worden.