Vechten voor beter onderwijs – en een strijdbare bond
Door Bram Wanrooij
Afgelopen jaren zijn dan ook meerdere initiatieven opgekomen vanaf de basis. Zo werd in 1998 Onderwijs! Onderwijs! Onderwijs! (O!O!O!) opgericht. Deze groep besloot uit onderwijsbond AOb te stappen om van buitenaf druk te zetten op bonden en werkgevers. Een van de initiatiefnemers, Johan Nijnens: ‘Onze politieke achtergrond was zeer divers, maar bindende factor was dat we vakbondsleden waren die actief wilden zijn en gehoord wilden worden.’
O!O!O! wist binnen korte tijd de aandacht te trekken van niet alleen de media, maar ook de politiek en de vakbondstop. Voor korte tijd stond het onderwijs volop in de aandacht. In het publieke debat ging het over het belang van onderwijs en de omstandigheden voor leerlingen en leraren. Ook werd de discussie onder het personeel aangewakkerd: ‘Tot twee keer toe kregen we onze school – het Calandlyceum in Amsterdam – helemaal plat. Je merkt dat op het moment dat je zelf zo actief bent mensen beter gaan nadenken en een beter historisch besef krijgen. Want mensen wisten van de inhoud van cao’s en afspraken helemaal niks.’
Doordat O!O!O! buiten de vakbond opereerde, bleef de groep toch relatief geïsoleerd. Hoewel ze de sympathie had van een groot deel van de werkvloer kon ze deze sympathie niet optimaal benutten. Al snel kwam er daarom een nieuw initiatief, dit keer binnen de bond: Beter Onderwijs Nu (BON). Oprichters Michiel Bakker en Erik Flentge: ‘Verschil met O!O!O! was dat wij ons primair richtten op het strijdbaar maken van de AOb. We benaderden actieve bondsleden en kritische docenten die eruit waren gestapt, door oproepen via onze website, acties, forums, discussiebijeenkomsten en flyers. We zochten met name ook kritische ex-vakbondsleden, om die juist weer binnen de bond actief te krijgen. We wilden leden activeren om op bondsvergaderingen in het land weer een linkse, strijdbare koers op de agenda krijgen.’
Flentge: ‘We mobiliseerden ook voor cao-bijeenkomsten. Maar al werd daar een cao afgekeurd, dan nog ging er een bondsafgevaardigde op persoonlijke titel voor stemmen bij de sectorraadvergaderingen, onder druk van toenmalig AOb-leider Jacques Tichelaar (PvdA) en de rest van de top. Vertegenwoordigers konden dus hun eigen stem en niet die van de actieve leden uitbrengen. Dat was een enorme belemmering voor verder succes van onze strategie.’
‘Zo verstomde het linkse geluid dat wij hadden helpen aanwakkeren door deze deels conservatieve laag van kaderleden die zich lieten intimideren. Wij realiseerden ons dat we bereid zouden moeten zijn om andere kandidaten naar voren te brengen voor deze spilposities. Daarnaast was het noodzakelijk de besluitvorming in de bond transparant en democratisch te maken door afgevaardigden met een bindend mandaat naar de sectorraad te sturen.’
Uiteindelijk verdween ook BON! van het toneel – niet door gebrek aan bereidheid om binnen de bond de boel op stelten te zetten, maar door het feit dat de ruggengraat van BON! te zwak was. Bakker: ‘Het initiatief stoelde op hoogstens vijf militanten. Toen Flentge en ikzelf daaruit wegvielen door persoonlijke omstandigheden viel BON! helaas ook snel uiteen. Maar het effect van BON! was wel gebleken uit de nervositeit van de AOb-top. Bij alle meetings die we organiseerden kwam de bondsleiding langs. Ze waren bang omdat wij tientallen mensen meer wisten te mobiliseren voor vergaderingen. Bovendien lukte het hun niet de regie over ons te krijgen.’
Afgelopen jaar is er een nieuwe actiegroep opgestaan: Leraren in Actie. Zij vertolken de brede en terechte woede aan de basis over 25 jaar uitholling van het onderwijs. Na verschillende pogingen om de AOb van binnenuit tot een strijdbare koers aan te zetten, willen zij nu overgaan tot de oprichting van een eigen, nieuwe vakbond.
Een dergelijk initiatief kan druk zetten op de bonden en mensen uit het veld mobiliseren om in actie te komen. Maar lessen uit het verleden laten zien dat hiervoor een lange adem nodig is. Het organiseren van strijdbare elementen binnen de vakbeweging kost jaren van vallen en opstaan. De gevaren van isolatie zijn ook groot. Het merendeel van de leraren blijft georganiseerd in de AOb en het merendeel is ook boos. Door je apart van deze enorme groep te organiseren loop je het risico jezelf te marginaliseren. Dat maakt het voor de onderwijsbazen makkelijker om verdeel-en-heerspolitiek toe te passen en is zo een blauwdruk voor dezelfde soort nederlagen die zijn geleden onder leiding van Tichelaar.
Flentge: ‘Ik heb ontzettend veel respect voor Leraren in Actie. Ik snap echt dat ze uit de AOb willen stappen en een eigen bond willen oprichten. Hun woede en energie zijn fantastisch. Ik was bij een aantal van hun acties en ze doen echt goede dingen. Ze geven een keihard tegengeluid en laten zich niet ringeloren door Plasterk die met een plan komt dat veel te laat is, te weinig voorstelt en waarvan het grootste deel van de middelen pas vrijkomt in 2020, lang na zijn regeerperiode. Bovendien komt dit geld niet direct terecht bij het personeel, maar bij de besturen die de afgelopen jaren alleen maar meer macht en middelen naar zich hebben toegetrokken. Leraren in Actie hebben hier feilloos doorheen geprikt.’
Bakker: ‘Toch kunnen we de potentiële macht van een grote vakbond niet bagatelliseren. Ondanks alles blijft de AOb een belangrijk middel om te vechten voor beter onderwijs. Het probleem is dat het niet gebeurt op onze voorwaarden. We moeten juist een strategie ontplooien die dit bolwerk weer van ons maakt – en het zijn juist de mensen zoals uit Leraren in Actie die keihard nodig zijn om dit voor elkaar te krijgen.’
Mail voor meer informatie over het netwerk van strijdbare leraren binnen de bond naar info@internationalesocialisten.org