Vakbonden scharen zich achter klimaatstaking – wanneer volgt de FNV?

FNV-leden tijdens de de Klimaatmars op 10 maart 2019 (foto: Mathijs de Bruijne)
In de week van 20-27 september vindt een internationale klimaatstaking plaats. In verschillende landen heeft de stakingsoproep een indrukwekkende dynamiek: verschillende grote vakbonden mobiliseren. Het wordt hoog tijd dat ook de Nederlandse FNV de stakingsoproep overneemt.
8 augustus 2019

Hitterecords, brandende bossen in Rusland, smeltend ijs op Groenland – de urgentie van de oproep van Greta Thunberg en andere klimaatactivisten om mee te doen aan een wereldwijde klimaatstaking in de week van 20-27 september werd deze zomer vrijwel dagelijks bevestigd.

De oproep tot een algemene klimaatstaking is niet alleen aan het grote publiek, maar ook specifiek aan de vakbonden gericht, aangezien die het beste in staat zijn om een dergelijke staking te organiseren. Welke rol moet de vakbeweging spelen in de klimaatstrijd? Welke rol kunnen vakbondsleden spelen om hun vakbond zover te krijgen dat dit ook daadwerkelijk gaat gebeuren?

Noodzaak

Volgens het laatste IPCC rapport hebben we nog maar 12 jaar de tijd om de uitstoot van CO2 dusdanig te verminderen dat de temperatuur niet boven de 1,5 graden stijgt en er geen onomkeerbare versnelling plaatsvindt van uitstoot van broeikasgassen en temperatuurstijging. De uitstoot van broeikasgassen zal moeten worden verminderd met 45 procent in 2030 en 100 procent in 2050 om een onomkeerbaar kantelpunt te voorkomen waarop de temperatuur kan stijgen. Er gaan ook al geluiden binnen de klimaatwetenschap op dat dit al te laat is. Het is niet voor het eerst dat modellen aan moesten worden gepast.

De hittegolf in Europa heeft de oogst van gewassen met een kwart verminderd met een verhoging van voedselprijzen als gevolg. Het Europees Droogte Observatorium constateerde in 2018 een hoog tekort van bodemvocht in Noord-Europa, wat in combinatie met een hittegolf een verhoogd risico op bosbranden met zich meebrengt. In 2018 raakten 62 miljoen mensen direct gedupeerd door de gevolgen van klimaatverandering en extreme weersomstandigheden. De afgelopen 5 jaar waren de warmste jaren die gemeten zijn, en leverde de hoogst gemeten zeetemperatuur ooit op. Nu al zijn er meer klimaatvluchtelingen dan oorlogsvluchtelingen. De VN voorspelt voor 2050 door de opwarming van de aarde 250 miljoen ontheemde mensen wereldwijd.

Onvoldoende

In de afgelopen drie decennia is er geen serieus plan opgesteld door de grootste kapitalistische machten om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. De grootste internationale verdragen zoals Kyoto en Parijs bevatten geen bindende afspraken en zijn ook onvoldoende om de opwarming onder het kantelpunt te houden. Volgens het Internationaal Atoomenergie Agentschap bereikte de uitstoot van broeikasgassen een recordhoogte in 2018. Er is geen enkele aanwijziging dat de uitstoot dit jaar significant zal verminderen.

In zijn artikel in Vrij Nederland waarin hij zeespiegelspecialisten aan het woord laat stelt Rolf Schuttenhelm dat de zeespiegelstijging een stuk sneller gaat dan aanvankelijk gedacht. Hij haalt het UNEP Emissions Gap Report aan dat laat zien dat er een grote kloof bestaat tussen beloften en werkelijk beleid. Als het gaat om de uitstoot van broeikasgassen is het nog steeds business as usual. De opwarming kan als dit zo doorgaat zelfs voorbij de 4 of 5 graden gaan, waarbij het ijs ook op grote delen van Oost-Antarctica gaat smelten. Dit zou een zeespiegelstijging van zo’n 55 meter het komende millennium kunnen betekenen, waarvan 2 meter in de huidige eeuw en 5 meter in de eeuw daarop. In een land als Nederland zijn we voor ons voortbestaan direct afhankelijk van het succes of het falen van het huidige internationale klimaatbeleid.

Klimaatakkoord en klimaatstrijd

In Nederland trokken vorig jaar de klimaatorganisaties en de FNV zich terecht terug uit de onderhandelingen voor een klimaatakkoord omdat de grootste vervuilers, de grootste bedrijven werden ontzien. Het huidige klimaatakkoord legt nog steeds de rekening bij de consument neer in plaats van de grootste vervuilers. Het bevat vage afspraken over innovaties naar duurzame energie. Dit terwijl het kabinet in beroep is gegaan tegen de zaak die Urgenda succesvol had aangespannen bij de rechter om concrete maatregelen af te dwingen om de klimaatdoelstellingen te halen.

De wereldwijde beweging van scholieren om de regeringen onder druk te zetten effectieve klimaatmaatregelen te nemen hebben het klimaatdebat een nieuwe urgentie meegegeven en ook vakbondsleden geïnspireerd om solidair te zijn en mee te doen met de acties. Mede ook door de acties van Extinction Rebellion heeft dit er in Engeland toe geleid dat het parlement een klimaatnoodtoestand uitriep – al is het de vraag wat dat in de praktijk zal betekenen.

Onderzoek van YouGov in opdracht van Oxfam stelde vast dat er in de actieweek van 20-27 september weer honderdduizenden scholieren de straat op zullen gaan. In Engeland heeft tweederde van de leraren aangegeven meer te willen doen aan het onderwijs in klimaatverandering en te vinden dat het schoolprogramma nu niet adequaat is. De Bakers and Allied Food Workers Union (BFAWU) heeft haar leden in juni aangespoord om bij de werkgever aan te dringen op groen beleid en om te mobiliseren voor een miljoen klimaatbanen en een nationaal klimaat ministerie om een Green New Deal te implementeren.

In Engeland hebben de gemeentes van Brighton en Lambeth de ambtenaren vrij gegegeven om mee te doen met de klimaatstaking op 20 sept. Afgelopen maand demonstreerden 40.000 jeugdleden van IG Metall in Berlijn voor een ecologische transitie. De Duitse bank GLS, die milieuvriendelijke projecten financiert, gaat op 20 sept dicht zodat de bankmedewerkers mee kunnen doen aan de klimaatacties. De coalitie Fridays for Future heeft op 20 september opgeroepen tot acties in meer dan 100 Duitse steden. Frank Bsirske, voorzitter van de Ver.di, de grootste Duitse vakbond na IG Metall, heeft zijn twee miljoen leden opgeroepen om zich bij de klimaatdemonstratie aan te sluiten.

De Belgische vakbond ABVV heeft haar 1,5 miljoen leden in maart al opgeroepen om mee te doen met de klimaatacties en eist voor alle Europeanen aan de regering een algemene toegang te verlenen door middel van sociale energietarieven tot energiediensten. Deze eis is overgenomen door het Europees Vakverbond. De ABVV stelt dat de markteconomie verantwoordelijk is voor de opwarming omdat deze is gebaseerd op concurrentie en accumulatie op korte termijn. In een uitgebrachte brochure over klimaat stelt ze: ‘de productiebeslissingen worden niet genomen op basis van hun sociaal nut of hun milieuvriendelijkheid, maar in functie van winst op korte termijn.’ De ABVV heeft het voor elkaar gekregen dat er een Fonds is gekomen voor kansarme gezinnen voor de beperking van de globale energiekosten (FRCE) van 150 miljoen euro (in de vorm van obligaties) om particulieren leningen toe te kennen aan voorkeurtarieven, om zo energiebesparende maatregelen te kunnen financieren.

In Engeland heeft de UCU met steun van Unison een motie ingediend voor het congres van vakbondskoepel TUC dat begin september bij elkaar komt. De motie roept op tot een algemene staking van 30 minuten op 20 september. Als de motie wordt aangenomen geldt deze oproep voor 5,6 miljoen vakbondsleden en zal er voor het eerst sinds 30 jaar een algemene staking worden georganiseerd. De motie is geïnspireerd door de oproep van Greta Thunberg voor een klimaatstaking en de klimaatsolidariteitsstakingen, die eerder werdenr gehouden voor de scholieren in België en Frankrijk. De motie stelt dat druk nodig is op regeringen om de klimaatdoelstellingen te halen in lijn met het laatste IPCC-rapport en dat het belasten van de topvermogens en het aanpakken van de manieren voor belastingontwijking, de kosten op kunnen vangen van de vermindering van de uitstoot van broeikasgassen.

Het organiseren van een algemene klimaatstaking is niet alleen van belang omdat er daarmee gebruik wordt gemaakt van de economische macht van de arbeidersklasse om betere klimaatmaatregelen af te dwingen maar ook omdat het de arbeidersklasse zelf is die de productie onder democratisch beheer zal moeten plaatsen om werkelijk te breken met de productie voor winsten voor de aandeelhouders in plaats van de menselijke behoeftes waaronder een leefbaar klimaat. De algemene stakingen zijn een goed middel om uiteindelijk de macht van dit systeem te breken en te vervangen voor arbeiderscontrole over de economie.

Wat kunnen vakbondsleden doen?

De TUC-motie heeft een mobiliserende werking: vakbondsleden zijn bezig om voldoende steun te organiseren en zetten daarmee de staking van 20 september al op de agenda bij hun collega’s op de werkvloer.

De Nederlandse FNV was eerder mede-organisator van de grote klimaatdemonstratie in maart, maar loopt bepaald niet voorop als het gaat om klimaatacties. De afgelopen zomer liet eens te meer zien dat de klimaatcrisis al is begonnen, maar ook dat dit geen enkel effect heeft op het klimaatbeleid. De enige realistische strategie voor de klimaatbeweging is om de acties op te schalen en te radicaliseren. De FNV zou zich daarom onomwonden achter de stakingsoproep moeten scharen.

Maar dat zal door klimaatactivisten en vakbondsleden zelf moeten worden afgedwongen. De klimaatstaking moet worden geagendeerd op kantinebijeenkomsten, vakbondsbijeenkomsten,, in de subsector en sectorraden en ook op zittingen van het ledenparlement. Op die manier kunnen we aan de vakbondstop laten zien dat er draagvlak is en dat de vakbond haar organisatiekracht in moet gaan zetten om acties te organiseren en stakingen.

Vakbondsafdelingen kunnen in de tussentijd hun werkgever ter verantwoording roepen om duurzaam om te gaan met energie en vrij te geven voor de klimaatacties. Tegelijkertijd gaat een remmende werking uit van het gepolder door de FNV-top rond het klimaatakkoord. Onze echte slagkracht zit niet in overleg met het kabinet in achterkamertjes of in de SER maar op straat en op de werkvloer. Die zal gemobiliseerd moeten worden om te voorkomen er een klimaatakkoord wordt uitgevoerd dat lang niet ver genoeg gaat en dat de kosten eenzijdig bij de armsten neerlegt.