Vaccinatiedwang legt verantwoordelijkheid bij de verkeerde
Op dit moment heeft meer dan 85 procent van de volwassenen ten minste één prik gehad. Meer dan 77 procent is al volledig gevaccineerd. Daarmee ligt de vaccinatiegraad als gevolg van een campagne op basis van vrijwilligheid gelukkig al erg hoog. Het overgrote deel van de Nederlandse bevolking begrijpt kennelijk heel goed dat vaccins een verworvenheid zijn. De aanhangers van extreemrechts tuig als Willem Engel en Thierry Baudet – en dat zijn lang niet alle ongevaccineerden – maken veel herrie, maar blijken opnieuw maar een relatief klein (maar zeer gevaarlijk) deel van de bevolking te vertegenwoordigen.
De Nederlandse regering heeft met haar coronabeleid bijgedragen aan de situatie waarin we nu verkeren. Net als bij bijvoorbeeld de klimaatcrisis heeft de regering steeds zo lang mogelijk gewacht met ingrijpen, vervolgens zo min mogelijk gedaan en zich ondertussen vastgeklampt aan de hoop op een magische technische fix in de toekomst – in dit geval vaccinatie. Van consistent beleid is nauwelijks sprake geweest en daarmee draagt de regering bij aan de ondermijning van het draagvlak voor het coronabeleid. En door halfslachtig en onnavolgbaar beleid heeft de regering er ook aan bijgedragen dat de verspreiding van het virus door kon gaan en de ene na de andere nieuwe mutatie optrad.
De effectiviteit van vaccins
Met de deltavariant, die zich veel gemakkelijker verspreidt, lijkt groepsimmuniteit nauwelijks bereikbaar. Dat wil niet zeggen dat vaccinatie zinloos is. Integendeel: het beschermt goed tegen zware ziekte en lijkt ook verspreiding behoorlijk af te remmen. Onderzoek naar de verspreiding van de deltavariant in Londen liet zien dat ongevaccineerden die het virus oplopen gemiddeld drie keer zoveel virusdeeltjes bij zich droegen als gevaccineerden die besmet raken.
Wel is de droom van de regering dat een succesvolle vaccinatiecampagne voldoende zou zijn om het land weer helemaal te heropenen, inmiddels definitief uiteengespat. Maatregelen als mondkapjes en afstand blijven daarom van belang. Maar een van de redenen dat de regering meer dwang wil toepassen om de vaccinatiegraad te verhogen, is juist dat ze van die andere maatregelen af wil.
Het stimuleren van vaccinatie blijft natuurlijk belangrijk. Ongevaccineerden zullen vroeg of laat allemaal het virus krijgen en lopen een veel groter risico om zwaar ziek te worden. Dat moet alleen al daarom zoveel mogelijk voorkomen worden. Veel van de mensen die zich niet laten vaccineren komen uit arme milieus, zijn kwetsbaar of sociaal geïsoleerd. Relatief veel ongevaccineerden zijn laaggeletterd of spreken geen Nederlands. Er is nog enorm veel te doen om deze mensen te bereiken die in vrijwel elk opzicht door de politiek worden genegeerd. Zoals ook veel huisartsen aangeven is daar te laat mee begonnen. Bovendien is het in ieders belang dat de druk op de zorg omlaag gaat.
Vaccinatie in de zorg
Echte vaccinatiedwang zou echter – in de meeste gevallen – voorkomen moeten worden. Al is het maar omdat het in sommige opzichten averechts werkt. Maar laten we beginnen met de uitzonderingen. Door extreemrechts wordt er moord en brand geschreeuwd over een mogelijke vaccinatieplicht voor zorgwerkers. Maar nu al is een hele reeks vaccinaties verplicht voor iedereen die medicijnen gaat studeren en dat is maar goed ook. Er is geen enkele reden om een uitzondering te maken voor Covid. Daarbij hebben kwetsbare mensen het recht op bescherming. Ouderen die bijvoorbeeld thuiszorg ontvangen, moeten er zeker van kunnen zijn dat hun veiligheid serieus wordt genomen. Dat hun thuiszorgmedewerker gevaccineerd is, is daar een elementair onderdeel van. Er bestaat geen ‘recht’ om kwetsbare mensen onnodig in gevaar te brengen en dat moet vooral zo blijven.
Een tegenargument, dat bijvoorbeeld door de redactie van NRC wordt gegeven, is dat het verplichten van vaccinatie geen goed idee zou zijn, omdat het niet 100 procent beschermt tegen verspreiding. Hun conclusie dat vaccinatie goed werkt voor je eigen bescherming, maar dat het niet wezenlijk bijdraagt aan het tegengaan van verspreiding, is echter ongerijmd. Vaccins zijn geen garantie tegen verspreiding, maar lijkt die wel aanzienlijk terug te brengen.
Dat neemt niet weg dat het doel moet zijn om kwetsbaren te beschermen en niet om onwillige zorgwerkers te vaccineren om daarmee de vaccinatiegraad op te krikken. Zo zouden kwetsbare mensen die zorg ontvangen uitsluitend aan gevaccineerde zorgwerkers gekoppeld kunnen worden. Ook kan er met testen gewerkt worden en kan gebruik gemaakt blijven worden van andere veiligheidsmaatregelen. Het is dus maar de vraag of het nodig zou zijn vaccinatie verplicht te stellen voor bijvoorbeeld alle thuiszorgwerkers.
Privacy en autonomie
In andere sectoren dan de zorg zou vaccinatiedwang door werkgevers – zoals vooral in de VS steeds vaker gebeurt – uit den boze moeten zijn. Daar zijn twee zwaarwegende redenen voor. In de eerste plaats hebben werkgevers nu geen toegang tot medische gegevens van hun personeel en dat moet absoluut zo blijven. Dat is een principiële kwestie. Werknemers verkopen hun arbeidskracht aan hun baas, maar buiten hun werk moeten ze vrij zijn van het toezicht van hun werkgever. Die zouden maar wat graag inzage hebben in medische gegevens, bijvoorbeeld om personeel met een ‘ongezonde levensstijl’ – dat daardoor meer kans loopt op ziekte – te kunnen korten op hun loon of verantwoordelijk te houden voor gederfde inkomsten bij ziekte.
Een tweede reden is dat niet werknemers, maar werkgevers verantwoordelijk zijn voor een veilige werkomgeving. Vaccinatiedwang reduceert het probleem van veiligheid op het werk tot vaccinatie en legt de verantwoordelijkheid eenzijdig bij de werknemer. Maar veiligheid tegen covid betekent ook: de mogelijkheid tot thuiswerken, afstand op het werk, ventilatie, mondkapjes, et c. Een vaccinatieplicht zou werkgevers in staat stellen om alle andere maatregelen overboord te gooien. En dat is een groot probleem. Omdat de vaccins niet volledig beschermen tegen de deltavariant zijn juist die andere maatregelen immers extra belangrijk.
Werkgevers zouden ervoor verantwoordelijk moeten worden gehouden dat hun personeel veilig is op hun werk door alles dat in hun vermogen ligt te doen – inbreken op de privacy van werknemers is daar geen onderdeel van.
Testen
Buiten de werkvloer zou vaccinatiedwang ook beperkt moeten worden. Waar gevraagd wordt naar een vaccinatiebewijs zou een negatief testbewijs daarom een mogelijkheid moeten blijven. Het is schandalig dat de regering nu geld wil gaan vragen voor die testen. Dat is een onacceptabele manier van dwang die mensen die zich om medische redenen niet kunnen laten vaccineren en arme ongevaccineerden disproportioneel zwaar raakt. Mensen die zich om wat voor reden dan ook (nog) niet hebben laten vaccineren moeten een volwaardig alternatief hebben en de drempel daarvoor zou zo laag mogelijk moeten zijn.
Het idee dat het te duur zou zijn om gratis testen beschikbaar te houden is daarbij onzinnig. In de eerste plaats heeft de regering steeds enorme bedragen cadeau gedaan aan allerlei incompetente beunhazen die de testen moesten gaan afnemen. Dit is een publieke taak en moet daarom ook door de overheid gebeuren. Op die manier kan er beter toezicht zijn op de zorgvuldigheid, kunnen kosten worden bespaard en kan worden gegarandeerd dat het personeel een fatsoenlijk loon krijgt. En in plaats van de wildgroei aan commerciële aanbieders kan het bereik van de GGD’s dan worden uitgebreid.
Bovendien is het maar de vraag of overtuigde anti-vaxxers veel gebruik van de gratis testen zullen maken. Ongevaccineerden die niet door complottheorieën, maar door oprechte twijfels worden gedreven, zullen zich mondjesmaat waarschijnlijk toch laten vaccineren naarmate duidelijker wordt dat er niets klopt van de spookverhalen over de vaccins. Figuren die daarentegen geloven dat er gif, baby’s of elektronica in vaccins verwerkt zitten, maar tegelijkertijd geloven dat je veilig kunt experimenteren met paardenontwormer of andere willekeurige middelen, geloven meestal ook de wildste theorieën over tests.
Coronapas
Dat soort mensen, die zich al volledig uit de redelijkheid hebben teruggetrokken, isoleren zichzelf door achter fascistische demagogen aan te hobbelen. Dat zij zich buitengesloten voelen is even voorspelbaar als absurd en het is niets waar rekening mee kan of moet worden gehouden. De covid-ontkenners eisen immers hun ‘recht’ op zich asociaal te gedragen en de kwetsbaren uit de samenleving te jagen. De ‘vrijheid’ die zij willen is in feite niets anders dan het recht om anderen hun rechten te ontzeggen door ze aan te wijzen als ‘dor hout’ dat maar dood moet. Als dat soort uitschot zich niet meer ‘onderdrukt’ voelt moet de rest van de samenleving zich pas echt grote zorgen maken.
Het probleem met de covidpas is eerder andersom: de regering wil de anderhalve meter afstand in de horeca opheffen en de enige manier om dat verantwoordelijk te doen is om alleen gevaccineerden of mensen die negatief getest zijn toe te laten. Horeca-ondernemers weigeren personeel aan te nemen om te controleren aan de deur en eisen net als de covid-ontkenners dat de maatregelen helemaal worden opgeschort. Ondertussen zegt ook de politie dat zij niet van plan is om de horecabazen te controleren.
Het gevaar van de covidpas is het tegenovergestelde van wat de corona-ontkenners beweren. Het dreigt de opmaat te zijn naar het volledig opengooien van de horeca, omdat dat nu eenmaal geld in het laatje brengt. Dit zou volledig in lijn zijn met het beleid tot nu toe, dat willekeurige repressie losliet op individuen en het overgrote deel van de bedrijven zelfs niet aan de basisregels hield. Wat dat betreft zou de regering beter in kunnen zetten op het onder druk zetten van werkgevers en ondernemers om zich aan de regels te houden.