Tumultueuze jaren van vroege socialist: Frank van der Goes 1859-1939
Door Rob Gerretsen
Hoewel weinigen de naam van Frank van der Goes zullen kennen, was hij een belangrijk persoon in de vroege socialistische beweging in Nederland. Zelf kwam ik de naam van Van der Goes voor het eerst tegen toen ik diens vertaling van het eerste deel van Das Kapital uit 1910 bij mijn opa in de boekenkast zag staan.
Van radicaal liberaal, onder invloed van de Verlichting en de Franse Revolutie, ontwikkelde hij zich tot socialist. Van der Goes stond aan de wieg van de SDAP, die hij in 1932 verliet voor de linkse Onafhankelijke Socialistische Partij (OSP). Ook stond hij aan de basis van de Revolutionair-Socialistische Arbeiderspartij (RSAP) en iets later de Bond van Revolutionaire Socialisten (BRS). In 1939 overleed Van der Goes, kort voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog.
Ron Blom besteedt zeker niet alleen aandacht aan de politieke en journalistieke ontwikkelingen. Ook de artistieke, letterkundige en wetenschappelijke interesses en activiteiten van Van der Goes komen aan bod, evenals zijn persoonlijke leven, in de zin van ‘vriendschapsbanden, seksualiteit en relaties, gezinsleven en vrijetijdsbesteding’. Dat alles wordt zoveel mogelijk ingekaderd in de maatschappelijke context van de tijd.
Voor zijn brede opzet citeert Blom Antonio Gramsci: ‘De vergissing van de intellectueel bestaat hierin, dat hij gelooft dat men kan weten zonder te begrijpen en vooral zonder te voelen, zonder gepassioneerd te zijn (niet alleen voor het weten op zich, maar voor het object daarvan).’
Het boek begint met een hoofdstuk over de jeugdjaren van Van der Goes en de rijke familiegeschiedenis. Van der Goes, wiens vader in een assurantiebedrijf werkte, stamde uit een oud en rijk militair regentengeslacht. Hij volgde de hbs in Amsterdam en kreeg belangstelling voor literatuur, toneel en politiek. We zien de belangstelling van Van der Goes voor literatuur en toneel en zijn contacten met de Tachtigers, en zijn matig geslaagde loopbaan in het verzekeringswezen.
Vanaf 1885 nam Van der Goes deel aan de redactie van de radicaal liberale De Nieuwe Gids. Vanaf 1890 noemde Van der Goes zich socialist, en dat zou hij tot zijn dood toe blijven. In 1891 meldde hij zich aan bij de Amsterdamse afdeling van de SDB, waaruit hij later geroyeerd zou worden. In 1893 trouwde Van der Goes met de veel jongere Marie Koens, die hem zou overleven.
Hij werd een wegbereider – en een van de ‘twaalf apostelen’ – van de in 1894 opgerichte SDAP, en in 1896 medeoprichter van het marxistische blad De Nieuwe Tijd. Later werd hij buitenlandredacteur van het sociaal-democratische dagblad Het Volk. Tot 1932 zou Van der Goes lid zijn van de SDAP, die in het begin door linkse tegenstanders niet geheel ten onrechte bespot werd als Studenten, Dominees en Advocatenpartij.
Ron Blom bespreekt uitgebreid de werkzaamheden en posities van Van der Goes in de SDAP en alle spanningen en discussies in de partij, zoals de spoorwegstakingen van 1903 en de afsplitsing van de SDP in 1909, waar Marie van der Goes enige tijd lid van was, maar Frank niet.
In de loop van de jaren twintig kreeg Van der Goes steeds meer moeite met het wethouderssocialisme en de verdere verburgerlijking in de SDAP. Dat leidde uiteindelijk ertoe dat hij in 1932 overstapte naar de linkse OSP en later de RSAP en de BRS. Van der Goes keerde zich steeds scherper tegen Kautsky en hij bleef tot zijn dood de dictatuur van het proletariaat verdedigen. Een andere sterke kant van Van der Goes was dat hij voor zijn tijd zeer vooruitstrevende standpunten had over de positie van de vrouw en over (homo-)seksualiteit.
Zoals gezegd, het boek is te dik. De vele uitweidingen belemmeren soms het zicht op de draad van het levensverhaal van Van der Goes. En door scherpere keuzes te maken en het aantal pagina’s te beperken, zou de biografie ook toegankelijker zijn geweest voor een veel groter publiek dan nu het geval is.
Maar voor wie meer wil weten over de geschiedenis van de Nederlandse arbeidersbeweging en hoe het daarin toeging, is dit een nuttig werk. In Frank van der Goes komen veel kenmerken en ervaringen van de arbeidersbeweging van die tijd samen en zeker niet de slechtste. Halverwege de jaren dertig – met de grote economische crisis en het opkomende fascisme – was hij politiek teleurgesteld: ‘Welke marxist zou zich door de loop van zaken in de laatste jaren niet teleurgesteld voelen?’ Waaraan hij meteen toevoegde: ‘Maar wat mijn eigen aandeel in die zaken betreft – behoudens natuurlijk het besef van meenige tekortkoming – ben ik tevreden.’
Ron Blom – Frank van der Goes, 1859-1939, Journalist, literator en pionier van het socialisme
Uitgeverij: Eburon
516 pagina’s / € 32,-