Trotski: één moord was niet genoeg

Netflix biedt momenteel een Russische dramaserie aan over het leven van de revolutionair Lev Trotski. Kijkers die wat over de Russische Revolutie of de persoon  Trotski willen leren komen helaas van een koude kermis thuis: de reactionaire serie is een oefening in stalinistische geschiedvervalsing. Trotski draait zich om in zijn graf.
9 mei 2019

Mijn aanvankelijke enthousiasme bij de ontdekking van deze serie was al na een halve aflevering als sneeuw voor de zon verdwenen. De productie door de Russische  staatstelevisie en het acteerwerk zijn lachwekkend slecht.

Maar nog veel erger: de serie heeft niets te maken met de werkelijke Trotski en de revolutionaire geschiedenis waar hij onderdeel van was. Het totale gebrek aan historiciteit en de ondubbelzinnige reactionaire toon maken duidelijk dat het hier gaat om een  bewuste aanval op zowel de Russische Revolutie van 1917 als progressieve ideeën vandaag de dag.

In de eerste aflevering is het meteen helder waar het volgens de makers met het karakter Trotski naartoe moet. De ontwikkeling van Trotski’s revolutionaire psyche wordt de kijker namelijk letterlijk uitgelegd door een gevangenisdirecteur: ‘U bent nog jong en naïef, u denkt dat de wereld u wel zal volgen uit sympathie voor uw utopische dromen. Maar over twee jaar zal uw naïviteit verdwijnen en zal de lust naar macht overblijven.’

Deze luie vorm van karakterontwikkeling staat niet op zichzelf. In meerdere afleveringen worden er personages ingefietst die Trotski vertellen hoe hij in elkaar zit. Hij wordt neergezet als een egotripper voor wie revolutie een persoonlijke triomftocht is waarvoor hij iedereen om zich heen opoffert.

Hilarische karikaturen

Het personage Lenin deed me denken aan een mix van een Erik van Muiswinkel-typetje en Monty Python. De scène waarin een houterige, schreeuwerige Lenin Trotski van een balkon dreigt te gooien, is pure slapstick en verdient een comedy-prijs. Ik heb hardop gelachen.

Maar hoe hilarisch de serie op veel momenten ook wordt, erom blijven lachen is moeilijk. Kijkers die de serie nemen voor wat het pretendeert te zijn – een historisch drama – zullen achterblijven met een zeer verwrongen beeld van de revolutie. De arbeiders die de revolutie maakten worden neergezet als een dronken, onbeschofte  en volgzame meute die seksistische toespraken nodig hebben om te begrijpen waar het om gaat. ‘Revolutie is een vrouw die bevrucht moet worden door echte mannen,’ zou Trotski hebben gezegd.

De makers hadden niet veel moeite hoeven doen om de werkelijke Trotski te citeren. Zijn toespraken en artikelen zijn in overvloed beschikbaar. Dat zij dit in elke  aflevering nalaten, bewijst dat zij nooit de intentie hebben gehad om in de buurt van de werkelijkheid te blijven.

Seksisme

Dat seksisme blijft trouwens voortdurend terugkomen. De vrouwen rondom de Trotski-persiflage zijn er vooral om hem te voorzien in zijn seksuele en huishoudelijke  behoeften. Dat deze vrouwen in werkelijkheid zélf actieve revolutionairen waren, wordt geheel verzwegen.

Larissa Reisner wordt bijvoorbeeld weggezet als iemand die  zich in burgerlijke weelde wentelt, terwijl ze haar seksualiteit gebruikt om Trotski aan te moedigen willekeurige soldaten uit het Rode Leger ter disciplinering af te  schieten. Alsof dit al niet voldoende ongeloofwaardig is, laat Natalia Sedova zich door Trotski vertellen: ‘Dat is wat een natie is. Een zwak meisje. De massa heeft een vrouwelijke psyche. Jullie zijn van nature passief.’

Wie wat werken van Trotski heeft gelezen en zijn marxistische methode enigszins begrijpt, weet dat dit soort  reactionaire en seksistische vergelijkingen nooit door hem zijn gemaakt. Laat staan dat een overtuigd marxist als Sedova dat jaknikkend had geaccepteerd.

Antisemitisme

De symboliek en metaforen in deze serie laten geen ruimte voor twijfel: de sociale revolutie was niets meer dan een regelrechte aanval op het traditionele Russische  christendom door vreemde elementen. De kijker wordt er regelmatig op creepy manieren aan herinnerd dat Trotski een Joodse achtergrond had en er wordt gesuggereerd dat Joden hun vervolgingen aan zichzelf te danken hebben.

De serie lijkt een dubbelzinnig beeld van de hoofdpersoon neer te zetten: enerzijds is Trotski het door de makers gehate (en dus negatief geportretteerde) toonbeeld  van progressief internationalisme, anderzijds vertegenwoordigt hij onder andere met zijn uitspraken over wat revolutie inhoudt het reactionaire wereldbeeld van de  makers zelf.

Dit zal te maken hebben met het moderne Rusland waar positieve ideeën heersen over zowel de traditioneel orthodoxe natie als de statuur van de stalinistische  Sovjet-Unie. De Revolutie heeft nog positieve connotaties, zij het behoorlijk vervormd. Al met al is de serie een politiek pamflet vol verdraaiingen en verzinsels dat prima past in het hedendaagse narratief van Putin, Trump en Baudet.

Het lijkt erop dat zelfs na tachtig jaar de moordaanslag op Trotski door een agent van Stalin niet voldoende was om volledig af te rekenen met de revolutionaire  ideeën van Lev Trotski. De makers van deze serie hebben geprobeerd hem opnieuw te vermoorden.