Tropenmuseum toont internationale rijkdom aan genderexpressie

Muxe uit Mexico (Foto: Tropenmuseum).
Er bestaan veel verschillende ideeën over gender. Over wat het betekent om man of vrouw te zijn. En over wat er gebeurt als je niet in één van die twee hokjes past? De expositie ‘What a Genderful World’ in het tropenmuseum onderzoekt de invloed die gender heeft op de manier waarop we naar onszelf kijken.
18 februari 2020

De expositie belicht heel veel verschillende ideeën over gender. We zijn eraan gewend om mensen in te delen als ‘man’ of ‘vrouw’ en daar bepaalde verwachtingen bij te hebben. Maar dit binaire denken gaat lang niet altijd en overal op.

De Australische drag queen Courtney Act legt in een vlog bijvoorbeeld uit wat het inhoudt om een transgender, non-binair of intersekse persoon te zijn. Vervolgens gaat de expositie langs vele aspecten van het leven waar gender invloed op heeft, zoals sport, schoonheidsidealen, seksualiteit, religie en wetenschap. Maar lang niet overal op de wereld wordt hier hetzelfde over gedacht.

Heel interessant zijn de voorbeelden van verschillende inheemse stammen, waar het binaire man-vrouw denken geconfronteerd wordt met een derde of andere soort gender.

In veel Native American-gemeenschappen kennen ze een two-spirit concept: mensen die meerdere genders belichamen. De Mexicaanse Zapoteken kennen een derde gender, genaamd muxe: personen die een vrouwelijke rol aannemen, maar zichzelf als man noch vrouw zien.

Ook Zuidoost-Azië kent een derde gender, de hijra’s, en in Albanië leven er burrneshë (gezworen maagden): vrouwen die leven als mannen om toegang tot meer vrijheden te krijgen en te ontsnappen aan een gedwongen huwelijk.

Bijna al deze afwijkende genders hadden vroeger een hoog aanzien in hun gemeenschappen en vervulden gerespecteerde rollen. Nu worden ze echter vaak uit hun gemeenschap verstoten.

Cultureel bepaald

Deze internationale focus creëert de valkuil om te denken dat gendernormativiteit vooral een kwestie van culturele verschillen is en dat het in niet-westerse culturen een groter issue is dan hier. Er wordt in de expositie bijvoorbeeld nauwelijks gereflecteerd op de koloniale invloed van het westen, dat heeft geleid tot het verlies van aanzien en zelfs de vervolging van de afwijkende derde genders in inheemse culturen.

Daarnaast is er een dubieuze weergave van een Arabische strip, waarover gesteld wordt dat deze de genderrollen in de islam weergeeft. Er zijn mannen in de stad en op de Koranschool te zien, terwijl de vrouwen thuis huishoudelijke taken uitvoeren. Het is echter raar om hierbij te spreken over ‘dé islam’, aangezien er vele verschillende stromingen en invullingen bestaan. Bovendien zijn deze genderrollen typerend voor elke patriarchale samenleving – ook die van ons.

Met dit soort voorbeelden lijkt de expositie ons te vertellen dat gender vooral cultureel bepaald wordt. Daardoor mist er een uitleg van de basis van gendernormativiteit, die gebaseerd is op de essentiële rol van heteronormativiteit en vrouwenonderdrukking in het kapitalisme.

Gelukkig biedt deze toegankelijke maar tegelijkertijd diepgaande expositie genoeg voorbeelden om zelf kritisch te reflecteren op deze normativiteit.

What a Genderful World is nog tot en met 23 augustus te bezoeken. In combinatie met de vaste expositie Heden van het Slavernijverleden, over het slavernijverleden en verzet tegen racisme, is een bezoek aan het Tropenmuseum vooral voor activisten een aanrader.