Transbevrijding door socialisme: ‘We moeten weten wie de echte vijand is’
Wat zijn de belangrijkste uitdagingen waar trans mensen vandaag de dag tegenaan lopen? Wat heeft dat te maken met het kapitalisme?
In de meeste landen zijn transrechten aan veel beperkingen onderhevig, en in sommige landen bestaan ze zelfs niet. Dan zet je letterlijk je leven op het spel als je als trans wordt herkend of uit de kast komt. Dat is de afgelopen vier, vijf jaar zelfs erger geworden, meestal door de opkomst van rechtse, autoritaire regimes. Onder Trump werd het trans mensen verboden in het leger te dienen en werden LHBT+ mensen niet meer beschermd tegen discriminatie. In Hongarije werd hun het recht ontnomen om hun genderidentiteit officieel te laten erkennen. Polen heeft ‘LHBT-vrije zones’ uitgeroepen, zodat het onmogelijk is geworden officiële safe spaces of ontmoetingsplaatsen voor LHBT+ mensen te hebben.
In het Verenigd Koninkrijk wint de transfobe ‘gender-kritische’ beweging sinds 2015 aan kracht. Veel transfobe groepen zetten zich in om de verworven rechten van trans mensen terug te draaien. Ze proberen medische interventie bij jonge mensen juridisch aan te vechten en dreigen de uitzonderingsbepalingen in de Equality Act te versterken. Daardoor zouden trans mensen geen gebruik meer kunnen maken van diensten die slechts voor één geslacht (single-sex) bedoeld zijn.
Tot voor kort was de kapitalistische heersende klasse bereid om concessies te doen als reactie op maatschappelijke strijd, bijvoorbeeld voor openstelling van het huwelijk voor partners van hetzelfde geslacht, omdat dit niet nadelig was voor de groei van het systeem.
Maar sinds de crisis van 2008 is rechts bereid om minderheden als zondebok te gebruiken en reproductieve rechten en transvrijheden aan te vallen. Het doel daarvan is verdeeldheid zaaien in bewegingen van de arbeidersklasse. Rechts wil ook de ‘heiligheid’ van het kerngezin beschermen, bijvoorbeeld door anti-abortuswetgeving. Ook trans mensen worden beschouwd als ondermijning van het gezin.
Je hebt gezegd dat de strijd voor transrechten deel moet uitmaken van het universele streven om de arbeidersklasse te bevrijden. Kun je dat uitleggen?
De strijd voor hervormingen is noodzakelijk en belangrijk, maar pakt de onderdrukking niet fundamenteel aan. Transfobie komt voort uit de opkomst van het klassensysteem en het kerngezin. De onderdrukking van LHBT+ mensen viel historisch samen met vrouwenonderdrukking. De heersende klasse wilde zijn macht behouden via mannelijke erfgenamen. Daarom werd er steeds meer controle uitgeoefend op het gedrag van vrouwen.
Dat zie je duidelijk terug in het kapitalisme, waar ons hele maatschappelijke systeem, inclusief reproductie en de opvoeding van kinderen, ondergeschikt is aan het hoofddoel, de accumulatie van winst. Vóór de opkomst van klassenmaatschappijen, met name het kapitalisme, was het volkomen normaal om je niet te houden aan het binaire gendermodel zoals we dat nu kennen.
Je moet vechten voor transrechten, maar die rechten zijn onder het kapitalisme nooit gegarandeerd. Ze kunnen altijd bedreigd of teruggedrongen worden als het systeem in crisis raakt en autoritaire, rechtse ideeën opkomen die onderdrukte groepen tot zondebok maken. Je moet serieus nadenken en je organiseren om dat klassensysteem omver te werpen en een socialistische maatschappij op te bouwen waarin iedereen met respect wordt behandeld.
Het burgerlijk huwelijk is onder een Toryregering opengesteld voor partners van hetzelfde geslacht. Hoe kunnen we anderen uitleggen dat dit soort hervormingen niet voldoende zijn?
Door een historisch-materialistische benadering te kiezen. Transfobe ideeën zweven niet rond in de lucht, maar komen op door bepaalde oorzaken. Die oorzaken zijn verklaarbaar binnen de geschiedenis van onze maatschappijen en de aard van productie en reproductie. We moeten mensen uitleggen waar die aanvallen vandaan komen.
Strijdvormen en theorieën op basis van identiteitspolitiek en zelfs intersectionaliteit zijn een goed begin, maar gaan niet uit van de aard van een klassenmaatschappij, van een begrip van het proces van kapitaalaccumulatie en waarom al het andere daaruit voortvloeit. Dat soort benaderingen richten zich op individuele oplossingen, terwijl wij als socialisten zeggen: als je de wereld verandert, zullen ook de mensen veranderen doordat ze in de strijd klassenbewustzijn ontwikkelen. Je leert dan heel snel dat je moet samenwerken met anderen en wie de echte vijand is.
Het is heel makkelijk om te blijven hangen binnen de grenzen van identiteitspolitiek, waar een rechtse figuur als Caitlyn Jenner een boegbeeld van transbevrijding kan worden, hoewel ze beleid voorstaat dat trans mensen schade berokkent. Hoe kunnen we voorkomen dat we in die val trappen?
Caitlyn Jenner heeft zich voor de Republikeinen kandidaat gesteld als gouverneur van Californië. Onlangs zei ze op Twitter dat trans meisjes niet met de meisjes mee zouden moeten sporten. Zo’n opmerking is heel schadelijk. En dat gebeurt meestal in discussies over trans vrouwen, vanuit het idee dat rechten voor trans vrouwen de rechten van cis vrouwen zouden ondermijnen. Dit soort figuren doen het voorkomen alsof wij breken met een materialistisch begrip van de wereld, maar dat is onzin. Iemands seksualiteit is, net als hun genderidentiteit, een materieel aspect van de wereld.
Je moet nagaan waar zo’n opmerking van Caitlyn Jenner vandaan komt en wat de gevolgen ervan zijn en de discussie vanuit de praktijk voeren. Als een trans persoon beweert dat trans vrouwen een bedreiging voor cis vrouwen vormen, moeten we vragen of daar bewijs voor is. En dat bewijs is er niet. Wat voor repressieve maatregelen moeten er dan worden getroffen om te voorkomen dat trans mensen gebruikmaken van single-sex faciliteiten? Een geslachtserkenningscertificaat, wat moet dat eigenlijk bewijzen? Het inspecteren van de genitaliën van trans meisjes? Je komt uit bij de meest bizarre, autocratische, autoritaire benadering, waarbij anderen bepalen hoe jij eruit moet zien. En dan worden vaak ook nog cis vrouwen die niet voldoen aan het genderstereotype eruit gepikt voor controle.
Als Brits persoon en lid van de Socialist Workers Party weet je natuurlijk veel over de situatie in het Verenigd Koninkrijk. Hoe kan het dat een conservatief land als Ierland veel progressiever is dan Engeland als het gaat om transrechten?
Dat heeft voor een groot deel te maken met het niveau van strijd in Ierland. Het niveau van strijd en de manier waarop verschillende vormen van strijd elkaar versterken, heeft geleid tot een radicalisering onder gewone mensen. Linkse politieke groeperingen hebben het ook goed gedaan bij verkiezingen. Maar in het Verenigd Koninkrijk is het niveau van strijd erg laag. In 2019 hadden we het laagste aantal stakingsdagen sinds 1893 of zo. De vakbondsleiding heeft vrijwel niets gedaan om verzet tegen de Tories aan te moedigen. Dat leidt er makkelijk toe dat mensen die vechten voor transrechten zich richten op een single issue in plaats van samen te werken met anderen en te beseffen dat de klassenvijand de echte vijand is.
Dus het socialisme is het antwoord?
Dat klopt. En een socialistische maatschappij betekent niet alleen dat trans mensen zich gerespecteerd voelen, maar ook dat iedereen wordt bevrijd van de tirannie van binaire genderstereotypen over hoe je man of vrouw moet zijn. Een socialistische maatschappij zou het begin zijn van een transformatie waarin mensen respect krijgen voor wie ze zijn in plaats van voor wat ze presteren. Alleen in een socialistische maatschappij, waarin wordt geproduceerd voor behoefte en niet voor winst, wordt het mogelijk om de rechten van onderdrukte minderheden te garanderen.