Tijd voor breed verzet tegen de aanval op onze koopkracht

Steeds meer mensen komen in de problemen door de inflatie, terwijl inmiddels blijkt dat bedrijven misbruik maken van de ellende om woekerwinsten te boeken. Waar blijft links en de leiding van de FNV?

Wie nu een nieuw energiecontract moet afsluiten, betaalt daarvoor gemiddeld ruim 4000 euro meer dan een jaar geleden, zo bleek afgelopen augustus. En dat terwijl een derde van de Nederlanders onder de 50 niet meer dan 3000 euro buffer heeft. De explosieve stijging van de kosten van levensonderhoud storten miljoenen mensen in Nederland in de armoede. Nu al heeft een derde moeite met rondkomen, maar de problemen op de langere termijn zijn nog veel groter.

Inmiddels wordt steeds duidelijker dat de inflatie en gasprijs maar een deel van het verhaal zijn: kapitalisten maken op grote schaal misbruik van de inflatie om de prijzen nóg verder op te drijven en hun zakken te vullen. Dat geldt bijvoorbeeld voor de oliebedrijven, die de schaarste doelbewust lieten oplopen en daardoor woekerwinsten opstreken, die ze grotendeels uitkeerden aan hun aandeelhouders. Unilever verhoogde haar prijzen boven de inflatie en maakte zo meer winst, terwijl het een stuk minder verkocht. Dat dit geen uitzonderingen zijn, blijkt uit onderzoek van bureau GfK dat de supermarktprijzen analyseerde. Die zijn met maar liefst 18,5 procent gestegen – bijna twee keer zoveel als de inflatie.

Oude leugens

De regering doet ondertussen niets om de zakkenvullerij van het kapitaal te stoppen, noch om armoede tegen te gaan. Dat zou het makkelijk kunnen doen: de Nederlandse brandstofprijzen en de prijzen voor gas en elektriciteit behoren als gevolg van heffingen en accijnzen tot de hoogste van Europa. Het wettelijk minimumloon is net als veel uitkeringen onleefbaar geworden, maar de regering weigert die te verhogen. Het aanpakken van de kapitalisten is bij dit kabinet al helemaal uitgesloten. De regeringspartijen blokkeerden zelfs een debat over de koopkrachtcrisis.

De rechtse media en neoliberale economen zoals Olaf Sleijpen van De Nederlandsche Bank hebben ondertussen het offensief ingezet tegen het idee van loonstijgingen. Zij herhalen de oude leugen van de loonprijsspiraal: een hoger loon zou helemaal niets oplossen, want bedrijven zouden dan alleen maar de prijzen verhogen. De kosten van de inflatie moeten daarom voor rekening komen van de werkende klasse, terwijl kapitalisten vrolijk verder kunnen gaan om te profiteren van de maatschappelijke ellende.

Dat deze leugen zo oud is als het kapitalisme zelf blijkt wel uit het feit dat Karl Marx die ‘al lang achterhaalde en weerlegde drogreden’ in 1865 nog maar eens onderuit haalde in een referaat dat later werd uitgegeven onder de titel Loon, prijs en winst. Niet wat arbeiders aan loon verdienen, maar wat ze aan arbeid bijdragen bepaalt de waarde van producten. Een hoger loon betekent alleen dat de kapitalist minder winst maakt als die de producten tegen hun waarde verkoopt.

Er is veel eerder sprake van een winst-prijsspiraal: de grote bedrijven hebben de prijzen verhoogd om meer winst te kunnen maken. Dat ze nu om het hardst roepen dat de lonen niet mogen stijgen, komt niet omdat ze zo begaan zijn met de prijzen, maar simpelweg omdat ze hun woekerwinsten willen beschermen.

Strijd

Hoewel de problemen groot zijn, blijven de linkse politieke partijen grotendeels stil. GroenLinks en PvdA zijn kennelijk nog op vakantie en laten zich niet horen over de kwestie. De SP doet vooral een verwoede poging om een electoraal slaatje uit de ellende te slaan: zij houden een eigen actie in Den Haag die – zoals inmiddels gebruikelijk – niet bedoeld is om druk op te bouwen door mobilisatie, maar om de SP te promoten en een leuk campagnefilmpje op te nemen.

De Pakistaans-Britse socialist Tariq Ali zei laatst over Labour dat het ‘een oppositie’ is ‘die niet langer functioneert als oppositie en simpelweg afwacht tot ze aan de macht komt’. Nederland kent geen tweepartijenstelsel. Hier is de situatie evenwel nog droeviger: de linkse oppositiepartijen wachten tot ze een rechtse regering aan een meerderheid mogen helpen. Ze zullen wachten tot ze een ons wegen. Die situatie geeft extreemrechts alle ruimte om met de onvrede aan de haal te gaan, door vluchtelingen als zondebok aan te wijzen en te pleiten voor het hervatten van de gaswinning in Groningen.

De hoop om veranderingen af te dwingen ligt bij de sociale bewegingen en in het bijzonder bij de vakbeweging. In de Verenigde Staten is al maanden een hoopvolle ontwikkeling gaande waarin veel jonge precaire arbeiders bij bedrijven als Amazon en Starbucks zich in vakbonden aan het organiseren zijn.

Dat moet in Nederland ook gebeuren. Binnen de FNV kwam een groep bestuurders in opstand tegen het hoofdbestuur dat achter de schermen bezig was om een akkoord te sluiten met de werkgevers en het kabinet. FNV-bestuurslid Petra Bolster zei dat zij hoopte dat zo’n sociaal akkoord er al in september zou liggen. Maar een sociaal akkoord zonder strijd zal de uitverkoop van nog meer sociale rechten betekenen.

FNV-voorzitter Tuur Elzinga – deskundig op het gebied van uitverkoop van sociale rechten – lijkt vrij plotseling te zijn gedraaid. Bij Nieuwsuur ontkende hij ineens in alle toonaarden dat er onderhandeld wordt over een akkoord. Hij wilde niet verder inleveren, zei hij toen.

Dat is goed nieuws. Maar een vakbeweging die de naam waard is, zou een pakket eisen neerleggen om de levensstandaard van mensen uit de arbeidersklasse te beschermen en zou massaal gaan mobiliseren om de regering te dwingen die in te willigen. Als deze ‘koopkrachtcrisis zoals we die in decennia niet hebben meegemaakt’ voor de vakbondsbureaucratie nog geen reden is om in actie te komen, dan is het immers de vraag waarom zij vinden dat de FNV überhaupt nog moet bestaan.