Tentoonstelling Tropenmuseum laat oorzaken racisme onbesproken
Door Adelei van de Velden
Nu het racisme in Nederland openlijk wordt benoemd en aangevochten, biedt de tentoonstelling in het Tropenmuseum een waardevolle schakel in het vergroten van kennis bij een breder publiek over het ontstaan van de multiculturele samenleving, en haar vroegere en huidige problematische kanten.
De expositie geeft een multimediaal overzicht, vanaf de eerste Nederlandse slaventransporten tot en met het ronselen van arbeidsmigranten in mediterrane en Noord-Afrikaanse landen in de jaren zestig, en de meer recente golven van vluchtelingen en migranten. Ook de culturele invloeden komen aan bod, zoals de onvermijdelijke rol van zwarte musici bij het ontstaan van jazz in Nederland. De relatie met ons slavernijverleden en de figuur van Zwarte Piet is prominent aanwezig.
De tentoonstelling houdt niet op bij historische en antropologische feiten. Vertrekkend vanuit actuele meningen van Nederlanders die in een videoboodschap reageren op hun gekleurde of niet-gekleurde afkomst en medemens, krijgt de bezoeker een niets verhullend beeld van de sociaal-economische ongelijkheid tussen de verschillende groepen in Nederland. De treurige conclusie dat gekleurde Nederlanders minder kansen hebben op welvaart en geluk dan hun witte buren en collega’s komt hierbij duidelijk naar voren.
Toch blijft de aanzet tot reflectie over multiculturele identiteit vooral beperkt tot een cultureel en moreel debat. Een politieke en economische analyse van de oorzaken van de ongelijkheid tussen Nederlanders komt niet aan de orde, terwijl politici de laatste jaren zelf expliciet posities innemen in het debat en het zelfs aanzwengelen. Het huidige kabinet is verantwoordelijk voor steeds grotere uitsluiting, repressie en politiegeweld tegen onder andere vluchtelingen en migranten. Maar deze dimensie ontbreekt geheel.
Typerend voor de geforceerde neutraliteit van de expositie is een fotowand met portretten van witte en zwarte Bekende Nederlanders, met Matthijs van Nieuwkerk en Youp van ’t Hek zij aan zij met Ali B en Ruth Jacott. Uitgerekend één van de witte BN’ers in deze portrettengalerij is Geert Wilders. Door Wilders te reduceren tot BN’er zonder zijn ideeën te behandelen voor wat ze zijn, namelijk haatzaaiende, politieke islamofobie, maakt het museum hem onschuldiger dan hij is.
Deze keuze ontkracht de boodschap die de rest van de expositie de moeite waard maakt: het inzicht dat wij nooit het tolerante, niet-racistische land zijn geweest dat we zo graag wilden lijken. Dit houdt funeste gevolgen voor generaties Nederlanders zolang er maatschappelijke ongelijkheid blijft op basis van huidskleur.
De bezoeker kan zijn mening geven op een groot bord met briefjes. Eigenlijk zou daar elke dag een nieuw briefje moeten hangen met de oproep het racisme van Wilders te ontzenuwen – ook in het Tropenmuseum.
Zwart & Wit is tot en met 1 juli 2014 te zien in het Tropenmuseum, Amsterdam