Tango: een passionele dans van lust en hoop

De Argentijnse dans de tango ontstond in de achterbuurten van Buenos Aires. Het was de dans van prostituees, pooiers, matrozen en immigranten. Mike Gonzalez en Marianella Yanes traceren in hun nieuwe boek de oorsprong en ontwikkeling ervan in de sociale geschiedenis van Latijns-Amerika. Janneke Prins sprak met Gonzalez.

Wat heeft je doen besluiten om een boek over tango te schrijven?
3 juni 2013

Ik heb nooit het onderscheid tussen muziek en literatuur en andere kunstvormen willen maken. Muziek en dans, zoals salsa en tango, is nooit bedoeld als puur entertainment, maar komt voort uit populaire cultuur. Die populaire cultuur is een weerslag van geleefde ervaringen van gewone mensen. Het reflecteert hun geschiedenis. Tijdens mijn colleges merkte ik dat mijn studenten enthousiast reageerden op het onderwerp tango. De tango is meerdere keren doodverklaard, maar is altijd weer verrezen.

Voor buitenstaanders is de tango een van de meest passionele dansen ter wereld. Wat kun je vertellen over de ontstaansgeschiedenis?

De heersende klasse van Argentinië zocht na de onafhankelijkheid in 1816 naar een rolmodel. Europa werd het voorbeeld. Tegen 1870 begon de economie zo te groeien dat immigratie naar Argentinië werd gestimuleerd – vooral jonge mannen uit Noord-Italië, Spanje, Duitsland en Oost-Europa werden verwelkomd.

Maar deze mannen kwamen al snel te werken onder slechte arbeidsomstandigheden in de havens van Buenos Aires. Uit deze mengelmoes van culturen en achtergronden begon een nieuwe cultuur te ontstaan met een eigen taal, het Lunfardo.

Bij gebrek aan vrouw en familie begonnen de immigranten prostituees te bezoeken. Binnen enkele decennia groeide de seksindustrie uit tot 30.000 prostituees. Mannen moesten buiten de bordelen in rijen wachten op hun kortstondig ‘moment van vreugde’. In die bordelen werd ook muziek gespeeld. De wachtende mannen konden dit buiten in de onverlichte straten horen.

Soms kwamen de pooiers naar buiten om de gemoederen wat te bedaren en de mannen warm te houden voor wat ze binnen te wachten stond. Op de muziek die buiten te horen was, dansten ze een passionele dans van lust en hoop. Oorspronkelijk is de tango een dans tussen twee mannen, die ontstaan is in de schemerige wereld van bordelen en de onderwereld.

Tegenwoordig kun je overal tangolessen volgen. Hoe heeft de tango zich kunnen verspreiden over de hele wereld?

Dat komt doordat matrozen uit Buenos Aires begin vorige eeuw in Parijs terecht kwamen. Parijs was toen het artistieke centrum van de wereld en kunstenaars waren zeer geïnteresseerd in exotische zaken. In die periode was er een dans in de mode, de Apache-dans. Daarbij werd door twee mannen de vrouw – die leken op matrozen en een prostituee – door de lucht gegooid. Het was een vrij wilde dans. De tango die de Argentijnse matrozen meenamen, sloot dus goed aan bij de beleving van Parijzenaren in die tijd.

De grap is dat via Parijs de tango later werd geherintroduceerd bij de hogere klassen in Argentinië. Die hadden immers deze stad als rolmodel geadopteerd. Dat zie je bijvoorbeeld nu nog terug in de grote brede straten in Buenos Aires, die ze kopieerden van de Franse hoofdstad.

Wat kun je verder vertellen over de stijl van de tango?

De dans gaat over verlangen, seksualiteit en vervreemding. Je ziet dat gereflecteerd in de houding van de lichamen, die heel dicht tegen elkaar aan dansen in langzame sensuele bewegingen. Maar de hoofden kijken elkaar nooit verliefd aan. Het heeft immers van oorsprong niets met liefde, maar met lust te maken.

Als je kijkt naar de inhoud van tangoliederen, dan zijn er vier terugkerende personages. Je hebt de hoofdpersoon die tegen de barman klaagt over de onbetrouwbaarheid van vrouwen, terwijl hij steeds dieper in het glaasje kijkt. De hoofdpersoon heeft het dan over de prostituee, de milonga, die na de herintroductie van de tango in Argentinië steeds meer in de gratie van de hogere klassen is gevallen. En het vierde personage dat terugkeert in de tangoliederen is de moeder, die in Europa nog steeds op haar verloren zoon wacht.

Tango is qua vorm en stijl trouw gebleven aan haar ontstaansperiode. Hoe komt dit?

Je ziet wel dat op het moment dat tango in de VS populair werd, de lichamen verder van elkaar werden geplaatst… Maar in principe heb je gelijk. Twee belangrijke figuren voor de tango – zanger Carlos Gardel, die in 1935 in Colombia bij een vliegtuigongeluk om het leven kwam, en Ástor Piazzolla die in de jaren zestig de tango nieuw leven inblies met zijn bandoneón – hebben altijd het ritme en de thematiek in ere gehouden.

Tegenwoordig heb je de elektronische versie van Gotan met synthesizers en rapteksten, maar het blijft onmiskenbaar tango. En waarom tango vandaag de dag nog steeds aan populariteit wint? In Finland is het zelfs de nationale dans, en in Japan zijn er meer dan één miljoen geregistreerde tangodansers…

Ik denk dat het te maken heeft met de kleine opening die het biedt om je seksualiteit te vieren. De thematiek blijft mensen aanspreken: de sensualiteit, de flirt met de onderwereld, de vervreemding en het ontheemde gevoel.

Mike Gonzalez en Marianella Yanes – Tango: Sex and Rhythm of the City is binnenkort te verkrijgen bij LeesLinks.