Succesvolle strijd tegen Zwarte Piet is voorbeeld voor links

In 2011 werden Kno’ledge Cesare en Quinsy Gario met veel geweld opgepakt tijdens de intocht in Dordrecht. Vijf jaar van debat, actie en repressie verder lijkt het einde van Zwarte Piet in zicht. Tijd om de balans op te maken.
11 november 2016

Door Ewout van den Berg

Twintig jaar nadat de actiegroep Zwarte Piet = Zwart Verdriet in Amsterdam-Zuidoost campagne voerde tegen de racistische karikatuur, is de figuur in de ban gedaan tijdens de lokale intocht. De aankondiging kwam nadat een protest vorig jaar door racisten werd belaagd en valse aangiftes werden gedaan om de activisten het zwijgen op te leggen. De beslissing is een belangrijk precedent voor andere plekken in het land – vooralsnog lijkt alleen de stad Amsterdam te volgen.

De intochten in Amsterdam waren niet de enige dominostenen die omvielen in de aanloop naar de landelijke intocht op 12 november in Maassluis. Eind oktober liet mediabedrijf RTL weten dit jaar met roetveeg-Pieten te werken. VVD’er Zijlstra reageerde direct via Twitter door een filmpje op te nemen: ‘Gun kinderen hun feest en laat Zwarte Piet voortbestaan’. Aan tafel bij Pauw die avond werd de vloer aangeveegd met zijn racistische opportunisme. Hij kon niets anders uitbrengen dan dat het voor zijn achtjarige zoon allemaal te snel zou gaan.

Vijf maanden voor de verkiezingen heeft ook PvdA’er Asscher het licht gezien. Bij De Wereld Draait Door mocht hij twintig minuten zijn verhaal doen over waarom de traditie moet veranderen. Waarom hij en zijn partij de afgelopen jaren nog antiracisme-activisten paternalistisch wegzette – ‘makkers staakt uw wild geraas’ – werd niet gevraagd.

Maar vooralsnog is het de NTR die verandering tegenhoudt. MissKitty Balker van Kick-Out Zwarte Piet stelt daarover: ‘De rest van het land volgt wat de NTR doet – de nationale intocht, hun adviezen. Zij zijn de grootste speler die het roer in handen heeft, die de koers bepaalt’. In de eerste uitzending zagen we witte Pieten, maar evengoed met een afro-pruik en omringd door ouderwetse karikaturen. Er wordt dus nog druk gepolderd met racisme.

Rechts klimaat

De overwinningen die geboekt worden onder leiding van zwarte activisten zijn des te indrukwekkender gezien het rechtse klimaat waarin deze plaatsvinden. Hierin ging vijftig miljard euro aan afbraakbeleid samen met de steeds verdere normalisering van racisme en moslimhaat. Het gebrek aan ervaringen van massaal sociaal- economisch verzet creëert een rijke voedingsbodem voor racisme en zondebokpolitiek. Mensen zijn geïsoleerd en dus ook gevoeliger voor verdeel-en-heerspolitiek.

Ideeën die andere groepen als inferieur bestempelen, geven arme witte mensen wat de Amerikaanse socialist W. E. B. Du Bois een ‘psychologisch loon’ noemde. Wit en zwart worden beiden geraakt door bijvoorbeeld de afbraak van publieke voorzieningen. Witten krijgen hier een gevoel van superioriteit voor terug. Hiermee kunnen ze niet in hun levensonderhoud voorzien, maar het snijdt hen wel af van de mogelijkheid gezamenlijk in actie te komen tegen afbraak.

Dankzij de vasthoudendheid van rechts is Zwarte Piet uitgegroeid tot het belangrijkste symbool van racisme in Nederland. Geconfronteerd met de oproep van activisten om de racistische karikatuur in de vuilnisbak van de geschiedenis te gooien, stelde premier Rutte eerder: ‘Zwarte Piet is nu eenmaal zwart’. Twee jaar geleden gingen drie Groningse PVV’ers zelfs verkleed als Zwarte Piet naar de Provinciale Staten.

Gezien de zelfbewuste manier waarop rechts Zwarte Piet gebruikt om verdeeldheid te creëren, is het pijnlijk dat de Socialistische Partij de afgelopen jaren stil is gebleven over de karikatuur. Vorig jaar nog stelde voorzitter Roemer dat verandering niet vanuit de politiek moest komen.

Deze opvatting gaat lijnrecht in tegen wat Lenin als de taak van revolutionair socialisten zag om een ‘volkstribuun te zijn, iemand die op elke vorm van tirannie en onderdrukking kan reageren, waar die zijn kop ook opsteekt en welk gedeelte of klasse van de bevolking het ook betreft’. Oktober was een goede maand voor mensen die zich inzetten voor een Sinterklaasfeest voor iedereen.

Voor economisme – het idee dat we ons maar vooral op sociaal-economische strijd moeten richten, en dat racisme dan ook verdwijnt – is hierin geen plek. De Amerikaanse socialist en Black Lives Matter-activist Keeanga Yamahtta-Taylor schijft hierover: ‘Een centraal punt van het bouwen aan een echte, eensgezinde massabeweging die het kapitaal kan uitdagen, is het winnen van gewone witte mensen voor een antiracistisch programma. Eenheid kan niet bereikt worden door te suggereren dat zwarte mensen de rol van racisme in onze maatschappij moeten bagatelliseren om witte mensen maar niet van zich te vervreemden.’

Beweging

De beweging tegen Zwarte Piet is waarschijnlijk de meest succesvolle beweging van de afgelopen jaren. De acties bouwden voort op decennia aan verzet tegen de racistische karikatuur en brachten een nieuwe generatie van antiracisme-activisten naar voren. Uiteenlopende individuen en organisaties droegen op hun manier bij aan de strijd door acties te organiseren, de steun zichtbaar te maken, door gelobby achter de schermen, journalistiek werk of juist door alternatieven voor te stellen. Soms met gevaar voor eigen leven.

In het kielzog van de strijd tegen Zwarte Piet werd de afgelopen jaren ook actie gevoerd tegen andere vormen van racisme: in solidariteit met de Black Lives Matter-beweging in de VS en met slachtoffers van politiegeweld in Nederland. Studenten van kleur wisten op de Universiteit van Amsterdam een diversiteitscommissie af te dwingen. Toen de commissie afgelopen maand haar rapport presenteerde, pasten alle belangstellenden niet in één zaal en moesten talloze studenten uitwijken naar een zaal met livestream.

Het verdwijnen van Zwarte Piet laat aan alle onderdrukte groepen in Nederland zien dat het mogelijk is terug te vechten, en te winnen. Het is belangrijk dat hierop wordt voortgebouwd. Zwarte Piet is een belangrijk symbool van het Nederlandse racismeprobleem, maar zoals elke activist ook beseft, is racisme met het afschaffen van de karikatuur niet opeens verdwenen. De zelforganisatie en netwerken die de afgelopen jaren zijn opgebouwd, moeten daarom gebruikt worden om een brede en inclusieve antiracismebeweging te bouwen die de strijd kan aanbinden met de Nederlandse Trump.

Dit kunnen we niet winnen als we ook niet in actie komen tegen bezuinigingsbeleid. De gevestigde politiek kan de afbraak en privatisering van publieke voorzieningen namelijk alleen verkopen door de aandacht hiervan af te leiden. Kapitalisme heeft racisme – en elke andere vorm van onderdrukking – nodig om te kunnen functioneren. Dat is waarom de strijd tegen kapitalisme een essentieel onderdeel is van de strijd tegen onderdrukking en voor bevrijding.

Dit is een geüpdate versie van een artikel uit De Socialist 289.