Stilte centraal in tentoonstelling over Lebensbornproject
Deze fototentoonstelling vertelt het verhaal van drie kinderen (nu in de tachtig) die opgroeiden in Lebensbornhuizen tijdens het Derde Rijk. Berkers, een fotograaf uit Rotterdam, deed vijf jaar lang onderzoek naar het nazistische Lebensbornprogramma, dat tot doel had het aantal ‘Arische’ nakomelingen te vergroten. Het ondersteunde meestal ongetrouwde vrouwen die als ‘raszuiver’ werden beschouwd, vaak in relatie met SS-leden, om kinderen te baren. Vervolgens werd adoptie in eveneens ‘raszuivere’ families vergemakkelijkt. Als onderdeel van het programma werden ook kinderen uit Oost-Europa met ‘Arische’ kenmerken ontvoerd en aan Duitse gezinnen gegeven.
Aan het begin van de tentoonstelling zijn portretten van drie personen te zien, samen met hun geschreven verhalen die in akoestische vorm via koptelefoons te beluisteren zijn. De verhalen zijn meeslepend, omdat de vertellers spreken over de verschillende manieren waarop ze hun vroegere relatie tot het Lebensbornprogramma ontdekten en hoe dat hun levens beïnvloedde. Ze moesten leren leven met het feit dat hun vaders lid waren van de SS of dat hun adoptiegezinnen hun afkomst geheim hielden. Elk verhaal laat zien hoe het trauma ver na de gebeurtenissen voortleeft.
Berkers heeft ook foto’s gemaakt van Lebensbornhuizen – van binnen en van buiten. Sommige foto’s tonen de verlaten huizen, jaren na de Tweede Wereldoorlog. Opvallend is de begroeiing van de natuur, alsof de bomen stille getuigen blijven van de gruwelijkheden die hebben plaatsgevonden. Er is een gevoel van verlatenheid in de foto’s: beelden van oude gangen in Lebensbornhuizen vermengen zich met afbeeldingen van bomen. De stilte staat centraal in de tentoonstelling. De kinderen konden niet praten over hun afkomst omdat niemand over het Lebensbornprogramma sprak. Ze droegen de schaamte van een verhaal waarin ze ongewild verstrikt waren geraakt. Na de Tweede Wereldoorlog werden Lebensbornhuizen in de publieke opinie afgeschilderd als bordelen, wat de schaamte onder deze kinderen verder versterkte.
De tentoonstelling illustreert het gereedschap van de nazi’s, gebruikt om te ‘meten’ hoe ‘Arisch’ een kind was. Zo zijn er instrumenten te zien die de kleur van de ogen, de huidskleur en de grootte van het hoofd zouden meten. Deze voorwerpen geven op griezelige wijze weer wat wenselijk werd geacht: de kaart met glazen ogen was bijzonder angstaanjagend en het instrument om de huidskleur te bepalen leek op een sinistere staalkaart.
De tentoonstelling komt precies op het juiste moment. Nu rechtse leiders in Europa en de VS manieren onderzoeken om het geboortecijfer onder witte burgers te verhogen, dient de Lebensborntentoonstelling als een waarschuwing uit het verleden voor wat dergelijke beleidsinitiatieven werkelijk inhouden en wat de diepgaande menselijke gevolgen ervan op de lange termijn zijn.
De tentoonstelling is te zien in de Kunsthal Rotterdam tot 13 juli 2025.
Foto: Kinderen werden gecontroleerd in welke mate ze beantwoordden aan de ideale kenmerken van het Arische ras