Socialisten en de strijd tegen de Tweede Wereldoorlog

In heel Europa gingen socialisten ten tijde van de Tweede Wereldoorlog en de bezetting de strijd aan tegen het fascisme. De strategie die zij daarvoor kozen verschilde. Historicus Ron Blom reageert op de aanklacht van vermeende ‘trotskistische platitudes’ in zijn recensie van de biografie van socialistisch verzetsstrijder Martin Monath.

Vorige week publiceerden we op deze site een recensie van het boek Martin Monath. A Jewish Resistance Fighter Among Nazi Soldiers van Nathaniel Flakin. Op de site van Grenzeloos, die de recensie overnamen, reageerde Gerrit Zeilemaker dat de recensie zich schuldig zou maken aan ‘obligate trotskistische platitudes’ en gewapende strijd tegen het fascisme tegenover geweldloze strijd zou plaatsen: ‘het lijkt hier wel alsof de keuze, Duitse soldaten via propaganda overtuigen, de enig juiste humane weg was, terwijl Duitse soldaten doodschieten een akelige stalinistische daad was. Dat zou ik het Rode Leger achteraf niet graag willen aanwrijven. Jammer dat veel geschiedschrijving onder dit soort obligate trotskistische platitudes lijdt.’ Ron Blom reageert.

Geachte heer Zeilemaker,

Het spijt me te moeten concluderen dat u mijn recensie zo oppervlakkig gelezen hebt. Ik begin notabene met de belangrijke rol van het Russische Rode Leger in het terugdrijven van de Duitse nazi’s en hun bondgenoten. Verder geef ik onder het kopje Arbeiter und Soldat duidelijk aan dat er binnen de Tweede Wereldoorlog meerdere lagen en vormen van strijd te onderscheiden zijn en dat daar uiteraard nog veel meer over te zeggen is, maar dat gaat een recensie als deze te boven. Zowel in mijn eigen publicaties (biografie van Frank van der Goes en ook in mijn In het spoor van Domela Nieuwenhuis. Vroeg communisme en radicaal socialisme in Friesland 1907-1935) als in het boek van Nathaniel Flakin over Martin Monath wordt aandacht besteed aan die lagen en vormen.

Het is waar dat de door alle radicaal-socialistische stromingen gevreesde Tweede Wereldoorlog door sommigen simpelweg beschouwd werd als een kopie van de Eerste Wereldoorlog, die met dezelfde slogans van revolutionair defaitisme tegemoet getreden zou moeten worden. Deze activisten vonden de nederlaag van het eigen land het kleinste kwaad. De hoofdvijand stond in eigen land en de oorlog zou omgezet moeten worden in een burgeroorlog tegen de kapitalisten.

Karakter van de Tweede Wereldoorlog

Uiteenlopende auteurs van socialistische huize zoals Perry Anderson, Isaac Deutscher, Roman Rosdolsky en Ernest Mandel hebben deze politiek later hevig bekritiseerd. Vooral het achterwege laten van een concrete analyse van de concrete situatie en het tot dogma verheffen van een strategie van Lenin van enkele decennia eerder werd bekritiseerd. In het bijzonder de joods-Belgische Ernest Mandel, die samen met Monath in het socialistisch verzet actief was, ontrafelde in zijn The Meaning of the Second World War hoe de Tweede Wereldoorlog een vervlechting was van enerzijds een imperialistische oorlog (een oorlog tussen verschillende plunderende staten, waarbij er niet een beter is dan de ander ) met een viertal andere gewapende confrontaties:

• De zelfverdedigingsoorlog van de Sovjet-Unie tegen nazi-Duitsland;
•  De anti-imperialistische strijd van het Chinese volk tegen Japan;
•  Een nationale bevrijdingsstrijd van de gekoloniseerde volkeren van Azië tegen verschillende imperialistische mogendheden, die in enkele gevallen uitmondde in een socialistische revolutie;
•  Een verzetsstrijd van de Europese bevolking tegen de ‘superuitbuiting’ door de fascistische bezetters, die in sommige gevallen uitgroeide tot een socialistische revolutie met stalinistische kenmerken (Joegoslavië, Albanië) of tot een burgeroorlog, zoals in Griekenland.

Arbeiders in uniform

Een socialistische strategie moet dan ook worden beoordeeld aan de hand van de mate waarin de verschillende elementen van deze vijf oorlogen, die onderling weer op een complexe wijze met elkaar verbonden zijn, daar in zijn verwerkt. Zijn dit in uw woorden ‘obligate trotskistische platitudes’? Ik zou zeggen, lees de biografie van Monath zelf en laat je inspireren door zijn dappere pogingen om gebukt onder de fascistische laars, net als Rosa Luxemburg, Karl Liebknecht, Lenin en inderdaad ook Trotski aan te blijven sturen op de verbroedering van de arbeiders in uniform en op het realiseren van de communistische droom.

Met vriendelijke groet,

Ron Blom

Voor meer over de rol van socialisten in de strijd tegen het fascisme, zie onder ander de herinneringen van Joop Flameling aan de februaristaking en dit artikel over het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog.