Snoeien om te groeien?

De lobbygroep Herstel-NL heeft de afgelopen maand veel stof doen opwaaien met hun campagne voor het zo snel mogelijk opheffen van de lockdown. Volgens dit onrealistische ‘plan’ moeten we zo snel mogelijk het leven van voor corona weer oppakken en kunnen we daarbij best de levens van kwetsbaren en ouderen opofferen.

Herstel-NL bestond uit economen, ondernemers en medici, die met hun campagne meteen al een reactie van Rutte wisten uit te lokken. De initiatiefnemers zijn de mensen die vaker als spreekbuis van het kapitaal fungeren, zoals econoom Barbara Baarsma en internist Evelien Peeters, die dijkwijls bij coronacomplotgroepjes te zien is. Herstel-NL is inmiddels zo goed als ter ziele. Baarsma trok zich terug, net als voormalig CPB-baas Coen Teulings en econoom Bas Jacobs. Desondanks wordt de mediacampagne doorgezet.

Het plan dat Herstel-NL voor ogen heeft, houdt in dat de kwetsbaren van de samenleving gesegregeerd moeten gaan leven, zodat de ‘normale’ samenleving weer opgestart kan worden. Het is onmogelijk en onwenselijk om een groep mensen te scheiden van alle anderen. Met het opheffen van de lockdown zal het virus meteen los gaan en ook deze kwetsbare groep bereiken. Daarbij zijn het niet alleen ouderen en anderszins kwetsbaren wier gezondheid wordt getroffen door corona.

Dit soort argumenten doet al sinds het begin van de pandemie de ronde. Marianne Zwagerman pleitte afgelopen zomer al voor een versoepeling van de gezondheidsmaatregelen zodat ‘het dorre hout wordt gekapt’.

Daarna kreeg zij de mogelijkheid haar intentie om mensen ‘wakker te schudden’ te benadrukken in een interview in de Volkskrant. Wat Zwagerman ‘mensen aan het denken zetten’ noemt, is een halfslachtig gemaskeerde minachting jegens mensen die niet voldoen aan de kapitalistische norm van ‘functioneel’ producerend wezen. We zien dat dit ‘dor hout’-argument, in feite een vorm van eugenetica, ondertussen een centrale plek heeft gekregen in het debat over de coronamaatregelen.

Validisme

Los van de onwerkbaarheid van dit soort argumenten, zien we in het pleidooi van Herstel-NL en in uitspraken zoals die van Zwagerman een zeer validistisch narratief terug. (Validisme is discriminatie van mensen met een functiebeperking, ableism in het Engels.) Hieraan ligt ten grondslag dat de persoon met een functiebeperking niet op dezelfde manier uitgebuit kan worden als de ‘functionerende’ werknemer. Werkenden zijn noodzakelijk voor de kapitalist en dat biedt een mate van zekerheid, maar mensen met een beperking hebben die bescherming in mindere mate. Dit zien we meteen terug als hun levens worden bestempeld als ‘dor hout’ waar we makkelijk van af kunnen. Het zijn ‘maar’ de mensen die al onderliggende condities hebben – een groep wiens waarde toch al minder zou zijn dan die van andere mensen.

Deze hiërarchie is ingebakken in het kapitalisme. Mensen met functiebeperkingen stellen vaak dat ze niet beperkt worden door hun fysieke conditie, maar door de manier waarop de samenleving georganiseerd is. De logica van het neoliberalisme maakt alles echter een individuele aangelegenheid en maakt daarmee van de beperking van hun arbeidskracht een persoonlijk falen. Dat deze beperkingen grotendeels sociaal bepaald zijn, werd pijnlijk helder aan het begin van de pandemie. Opeens namen werkgevers talloze maatregelen die het voor mensen met een functiebeperking makkelijker maakten om arbeid te leveren, terwijl zij voorheen altijd te horen hadden gekregen dat de nodige aanpassingen onhaalbaar waren. Voorbeelden zijn thuiswerken, het houden van online meetings, of het beschikbaar stellen van laptops. Haalbaar bleken ze dus wel en vlot ook. Als het op de winst aankomt, is voor de kapitalist geen enkele brug te ver.

Kapitalistische ongelijkheid

Ook het in eerste instantie neutraalogende argument in een NRC-interview met psychiater Boudewijn Chabot dat we ‘minder angst moeten hebben voor de dood’ en simpelweg moeten accepteren dat er wat meer mensen dood zullen gaan, is in de kern validistisch en discriminerend naar klasse. De kans om te sterven aan het virus zal juist groter zijn voor de mensen die niet de middelen hebben om zichzelf te beschermen. In het ‘plan’ van Herstel-NL hangt het dan ook af van de financiële middelen van individuen, welke ouderen en kwetsbaren zich kunnen isoleren in hun alleenstaande huis met thuiszorg en wie er afhankelijk is van hun werkende kinderen voor de dagelijkse zorg.

De pandemie legt bloot hoe mensen die afwijken van de norm worden behandeld in het kapitalisme. In stabiele tijden voor het kapitalisme wordt er zo veel mogelijk bezuinigd op zorg voor kwetsbaren en zieken, maar in tijden van crisis worden zij gebruikt als voorwendsel om de economie weer te openen. Herstel-NL en anderen vinden het belangrijker de maatschappij economisch draaiende te houden dan mensen met een slechte gezondheid of ouderen te beschermen.

In dit licht is het hypocriet dat uit dezelfde hoek nu in naam van de geestelijke gezondheid wordt geroepen om de maatregelen te versoepelen. Wanneer zij wel vragen ‘en de jongeren dan, die het nu zo zwaar hebben door de lockdown?’ maar niet pleiten voor goede en toegankelijke geestelijke gezondheidszorg, dan hebben zij niet de belangen van jongeren voor ogen, maar die van de economie.

In het debat over de gezondsheidsmaatregelen wordt het haatzaaien van extreemrechts veelvuldig verward met kritisch denken. Maar de validistische implicaties van ‘dor hout’-argumenten zijn duidelijk. En in dit licht moeten we ook het plan van Herstel-NL begrijpen. Herstel- NL wil terug naar de ‘normale’ maatschappij van voor corona, niet voor het welzijn van iedereen, maar om terug te gaan naar het normaal van kapitalisme.