Selma brengt kantelpunt in activisme van King in beeld
Door Ewout van den Berg
De film begint acht jaar na de succesvolle busboycot in Montgomery, voor velen het startpunt van de burgerrechtenbeweging, en een half jaar na de Civil Rights Act van 1964. Deze wetgeving was het resultaat van jarenlange strijd van onderaf en verbood discriminatie op ras en sekse, willekeur in de toekenning van stemrecht en segregatie op, onder andere, scholen en werkplekken.
Ondanks deze vooruitgang was er begin 1965 binnen de burgerrechtenbeweging steeds meer onvrede over de koers. Gelijke rechten waren geen antwoord op de sociaal-economische uitsluiting en armoede van de zwarte bevolking. Bovendien bestond er een grote kloof tussen gelijke rechten in theorie en in de praktijk.
Politici in met name het Zuiden gebruikten de bevoegdheden van hun staat om hun eigen, op racisme gebaseerde, machtsbasis te behouden door het stemrecht van de zwarte bevolking te beperken. Het is een van de grote kwaliteiten van de film dat het dit racistische klimaat zo indringend in beeld brengt, van de gewelddadige terreur van de zwarte bevolking door racisten, tot een racistisch politieapparaat en het alledaagse racisme binnen de ambtenarij.
Selma
We zien in de film hoe Selma, een klein stadje in de staat Alabama, uitgroeit tot symbool voor de strijd hiertegen. Na de moord op de zwarte burgerrechtenactivist Lee Jackson gebruikt de burgerrechtenbeweging Selma als hefboom om in het hele Zuiden onbeperkt stemrecht af te dwingen. Een demonstratie richting de hoofdstad van de staat, Montgomery – een tocht van 87 kilometer – wordt door politie bruut uit elkaar geslagen.
Voor een tweede demonstratie onder leiding van King, erg overtuigend gespeeld door David Oyelowo, mobiliseert mensen uit het hele land mensen. Dit gebeurt grotendeels op basis van King’s kerkelijk netwerk en zijn beroep op ideeën van gelijkheid en broederschap.
Het is uiteindelijk deze solidariteit die zorgt dat de eisen worden binnengehaald, maar niet op een manier die King en anderen voor zich zagen. Het tweede protest maakt met onduidelijke redenen rechtsomkeert en in de avond vermoorden racisten een witte priester op straat. Dit incident haalt de media en dwingt president Johnson in te grijpen. Met een verwijzing naar de zwarte Jackson merkt King op dat witte levens andermaal meer waard blijken te zijn.
Kantelpunt
Tot op de dag van vandaag blijft het onduidelijk waarom King rechtsomkeert maakte tijdens de demonstratie. Sommigen stellen dat hij hierover een afspraak had gemaakt. In de film besluit King op basis van zijn intuïtie om te draaien. Hij vermoedt een valstrik. Maar hoe je hier ook tegenaan kijkt, de beslissing betekende een kantelpunt in de beweging. De kritische discussie na afloop van het protest door de organisatoren die we in de film zien, werd binnen de beweging als geheel gevoerd.
Al eerder hadden mensen twijfels over de strategie van King die er vooral op gericht was een beroep te doen op de welwillendheid van de machthebbers. De militante Malcolm X kreeg steeds meer volgers met zijn strategie gericht op confrontatie. Voor velen betekende het omkeren van King het bewijs van zijn falende strategie. De steun voor King nam hierdoor af.
Beperkingen
Het zijn deze politieke en strategische vraagstukken die in de film onderbelicht blijven. Politieke meningsverschillen tussen groepen worden bijvoorbeeld persoonlijk gemaakt. De volwassen King staat tegenover een verwarde student. Maar achter de verwarde student gaat het Student Nonviolent Coordinating Comittee schuil. Een organisatie van vooral zwarte studenten die al jaren in Selma organiseerde. Op het moment dat King besloot om te keren, hieven activisten van deze organisatie met ingehouden woede Ain’t Gonna Let Nobody Turn Me ‘Round aan. In de film volgen activisten King zwijgend.
Hiernaast lijkt de beweging nu vooral een product van de zwarte middenklasse, wat niet vreemd is in een film geproduceerd door Oprah Winfrey. Met uitzondering van de prachtige archiefbeelden aan het einde van de film is er geen oog voor de armoedige positie van het grootste gedeelte van de zwarte bevolking. Het is juist de politieke radicalisering van deze groep die King later richting politieke confrontatie dreven rond de oorlog in Vietnam en in de strijd tegen armoede.
Goed gemaakt
Dat de camera zich in de eerste plaats richt op King en de groep activisten om zich heen, heeft ook voordelen. We zien bijvoorbeeld hoe vrouwen een belangrijke rol speelden achter de schermen en we zien de invloed van de constante doodsbedreigingen op de thuissituatie van King. Er zit een grappige scene in de film waarin een FBI-agent King waarschuwt voor een moordaanslag. Assistenten van King wijzen de agent erop dat het in de eerste plaats de FBI zelf is die hen afluistert en een bedreiging vormt voor King’s gezondheid.
Het is een regelrechte schande en een belediging aan de erfenis van King dat er copyright bestaat op zijn toespraken. De rechten hiervoor liggen bij Steven Spielberg, die van plan is ooit een film over hem te maken. Het is op het conto van regisseuse Ava DuVernay te schrijven dat de toespraken wel overkomen alsof het de woorden van King zijn.
Selma is een mooie film geworden, juist ook omdat het inzoomt op een relatief korte periode binnen de burgerrechtenbeweging. Het wachten is nu op films die andere periodes uit King’s leven belichten. Hopelijk is hierin wel meer aandacht voor de strategische discussies binnen de beweging en politieke ontwikkeling van King.
Selma sluit af met het nummer Glory van Common en John Legend waarin de strijd van King en Rosa Parks toen wordt gekoppeld aan de politieke strijd van mensen in Ferguson nu. We eren King door zijn strijd voor gelijkheid voort te zetten. Dat was ook de strekking van de prachtige woorden van Akwasi gisteren in De Wereld Draait Door.
De film Selma draait nu in de Nederlandse bioscopen. Regie: Ava DuVernay.