Schuld en boete op de financiele markt
Na het spatten van de dotcomzeepbel in 2000 hielp een explosie op de huizenmarkt de Amerikaanse financiële sector drijvend te houden. Nu lijkt ze het blok beton dat de markt onder water trekt. De Financial Times schrijft: ‘Het bezit van een eigen huis is de essentie van de Amerikaanse droom. Het probleem is dat er tekenen zijn dat die droom in een nachtmerrie verandert. En de hele wereld deelt hierin.’ En The Economist vraagt of een stevige recessie misschien nodig is voor het herstel van de economie.
Deze zorgen hangen samen met de enorme omvang van speculatie met geleend geld.Tussen 1970 en 1980 was de totale schuld in de VS – zowel van individuele huishoudens en bedrijven als de staat – 160 tot 170 procent van de totale omvang van de economie. Inmiddels is dat toegenomen tot bijna 340 procent. Dat wil zeggen dat de Amerikaanse economie meer dan drie keer zoveel schulden heeft, als ze per jaar verdient.
De schuld van individuele consumenten, waarvan hypotheken de belangrijkste bron zijn, heeft zich met deze groei mee ontwikkeld. In 1975 bedroeg de schuld van een Amerikaans huishouden gemiddeld 62 procent van het beschikbaar inkomen. In 2000 was dit 97 procent, en in de vijf jaar daarna steeg de schuld tot 127 procent.
Een belangrijk deel van de stijging van schulden kwam op het conto van het armste deel van de huizenbezitters. Dit gebeurde via ondoorzichtige financiële schema’s die subprime leningen genoemd worden. De Amerikaanse centrale bank voorkwam het overslaan van de Aziatische financiële crises van 1998 en 2000 met een massale injectie van geld plus renteverlagingen. Het geld dat hierdoor vrijkwam werd door banken gebruikt om schijnbaar goedkope leningen aan te bieden voor grote groepen mensen. Meestal is er simpelweg sprake van zwendel: lage rentes in de eerste jaren worden gecompenseerd door hogere rentes later, vermeld in de kleine lettertjes.
Het kapitaaloverschot stimuleerde het casinokapitalisme van de hedgefunds en grote banken. In 2006 ging wel 3000 miljard dollar om in bedrijfsovernames. Hedgefunds zijn gespecialiseerd in bedrijfsovernames met geleend kapitaal, een riskante vorm van investeren. Subprime hypotheken, die als grote pakketten op Wall Street verhandeld worden, leveren een deel van hun fondsen. De verschillende delen van de financiële markt vormen op deze manier communicerende vaten. Al een tijd lang nemen de berichten toe over de dalende huizenprijzen en het groeiend aantal Amerikanen dat hun hypotheek niet meer kan aflossen en op straat wordt gezet. Nu is het punt bereikt waarop het leeglopen van de hypothekenzeepbel dreigt om te slaan in een financiële crisis.
De ridders van de vrije markt die de wereldeconomie besturen reageren op de voor hen gebruikelijke manier: door een staatsinjectie van honderden miljarden euro’s. Het is goed mogelijk dat dit effect heeft. Maar sommige intelligente kapitalisten vragen zich af of dit niet een nieuwe ronde speculatie zal opleveren, met een nog ernstigere depressie aan de horizon. Dat heeft te maken met de vraag wat er in de rest van de economie gebeurt. De omvang van speculatie ten opzichte van investeringen in productie is op zich een teken van zwakte.Wereldwijd heeft het kapitalisme te kampen met winstmarges die lager liggen dan in de kwart eeuw tussen 1945 en 1970. Financiële speculatie is echter in laatste instantie altijd afhankelijk van de winsten die met reële productie geboekt worden.
Een aantal factoren zorgen dat de Amerikaanse economie ondanks de lage winstmarges ‘aan de basis’ van de economie toch een periode van aanzienlijke groei doormaakt. Een daarvan is de groei van de Chinese economie, die zelf afhankelijk is van massale export naar de VS. De opbrengsten injecteert China in de vorm van leningen terug in de Amerikaanse economie, wat de Chinese groei nog afhankelijker maakt van het uitblijven van recessie in de VS. Een andere factor zijn de aanvallen op de positie van Amerikaanse arbeiders. Ondanks de groei van de afgelopen jaren zijn zij er in inkomen op achteruit gegaan, terwijl ze vaak gedwongen waren er een tweede of zelfs een derde baan bij te nemen. De derde factor is dat de Amerikaanse middenklasse en arbeiders bleven consumeren ondanks hun teruglopende inkomen, op basis van geleend geld.
Het is niet de taak van marxisten om bij elke bocht in de weg een crisis te voorspellen. Maar wie denkt dat deze situatie oneindig kan voortduren, heeft deze zomer een kleine waarschuwing gekregen. Mogelijk slagen de centrale banken erin om hun gammele bouwwerk te stutten. Maar als de fundamenten rot zijn, biedt dat geen uitweg uit de problemen. En als een echte crisis uitbreekt, kan iedereen aan de voet van dit gebouw zijn borst nat maken.