Ruttes erfenis: niet vergeven, niet vergeten

Op Prinsjesdag maakte het kabinet bekend eindelijk weer te gaan investeren in de sociale advocatuur. Nog maar een paar jaar geleden is er zwaar bezuinigd op de sociale advocatuur en de rechtsbijstand door minister Dekker.

Dat het kabinet zich genoodzaakt voelt haar eigen beleid terug te draaien is goed nieuws. Maar het is ook paniekvoetbal als gevolg van de toeslagenaffaire. Dekkers beleid was erop gericht om arme mensen uit te sluiten van het recht en ze zo weerloos de maken. Als zodanig past het in een patroon.

De Fraudewet van 2012 zorgde ervoor dat mensen die een uitkering of toeslagen ontvangen als crimineel worden aangemerkt. Dat leidde tot de toeslagenaffaire en vergelijkbare schandalen bij de bijstand en het UWV, die helaas nog niet de aandacht krijgen die ze verdienen. In datzelfde jaar werd de tegenprestatie ingevoerd, waardoor bijstandsgerechtigden veroordeeld konden worden tot dwangarbeid.

Eind 2013 kwam de verhuurdersheffing die de prijs van sociale huurwoningen opdrijft en die Pieter Omtzigt terecht als een boete op goedkope huurwoningen omschreef. Dat was onderdeel van een algemeen politiek streven naar minder betaalbare woonruime om arme mensen de steden uit te jagen en de winsten van vastgoedkapitalisten te spekken. Andersom kwam er een subsidie voor werkgevers die hun personeel een laag inkomen betalen. Deze ‘Primark-premie’, die in 2017 werd ingevoerd, moest stimuleren dat de lonen zo laag mogelijk bleven.

Tweedeling

Dit alles was berekend beleid. Het drukte de overheidskosten zodat bedrijven meer cadeaus konden krijgen. En het hielp het beeld creëren dat mensen met een uitkering of een laag inkomen crimineel, lui en nutteloos waren. Dat hielp het asociale beleid te verkopen en de aandacht af te leiden van allerlei corruptie- en belastingschandalen waar multinationals in verwikkeld waren.

En het hielp om een tweedeling te creëren tussen armere en beter gesitueerde werkenden, zodat die tegen elkaar uitgespeeld konden worden. Aan de onderkant werden mensen rechteloos en arm gemaakt en dat werd onder meer met racisme gelegitimeerd.

Beter betaalde arbeiders die zich een koopwoning konden veroorloven, hadden iets te verliezen. De VVD maakte hen wijs dat niet het kapitaal, maar de allerarmsten een bedreiging voor hen waren en trok ze zo aan boord van het neoliberalisme. Deze mensen hadden daar objectief geen belang bij. Ook hun levensstandaard stond onder druk en ook hun lonen zijn relatief laag. Maar door het angstbeeld van armoede en rechteloosheid en de zondebokpolitiek die er omheen hing, konden de rechtse partijen hen wijsmaken dat ze er belang bij hadden om naar beneden te trappen. Ook belooft de VVD nog steeds de hypotheekrenteaftrek in stand te houden.

Het grote kapitaal, dat het ene na het andere cadeautje kreeg en kon profiteren van de lage lonen, was de lachende derde. Deze tweedeling is onderdeel van het electorale succes van de VVD. Met haar beleid zorgde de partij ervoor dat ze als het ware haar eigen electoraat schiep onder relatief geprivilegieerde arbeiders met een koopwoning.

Leren

Dat rechts en in het bijzonder de VVD hierin slaagde, stond niet bij voorbaat vast. Links en de vakbeweging hadden zich hard kunnen maken voor klassensolidariteit en terug kunnen vechten tegen de zondebokpolitiek en het racisme.

Dat er naar aanleiding van de toeslagenaffaire eindelijk stappen worden gezet, is goed nieuws. Door het uiteen vallen van de coalitie en doordat de regeringspartijen hun eigen beleid nu moeilijk kunnen verdedigen zijn er kansen om de schade die Rutte heeft aangericht te herstellen.

Maar in de eerste plaats moet heel Ruttes bouwwerk kapot: sociale advocatuur moet hersteld, de tegenprestatie, de Fraudewet, de Primark-premie en de verhuurdersheffing moeten zonder meer worden afgeschaft. In de tweede plaats moeten we nooit vergeten hoe deze verdeel en heers werkt. Zodra figuren als Rutte de kans krijgen, proberen ze het opnieuw. We kunnen er bepaald niet gerust op zijn dat de linkse partijen een tweede keer beter zullen handelen.