Recensie: Ecologie vs het kapitalisme
Door Daniel Hake
Fosters stelling dat de kapitalistische wereldorde de grootste bedreiging voor het milieu is gaat in tegen veelgehoorde argumenten uit de milieubeweging dat milieuproblemen het gevolg zijn van overconsumptie, overbevolking, moderne technologie, of economische ontwikkeling. Hij biedt daarmee het hoopvolle vooruitzicht dat de ernstigste milieuproblemen kunnen worden opgelost zonder de wens tot menselijke vooruitgang te laten varen. Maar alleen als we de maatschappij fundamenteel veranderen, op een zodanige manier dat een duurzame verhouding met onze natuurlijke omgeving mogelijk wordt.
Fosters andere bekende werk, Marx’s Ecology, biedt een theoretisch kader voor een marxistische benadering van milieuvraagstukken. Ecology against capitalism is juist een poging tot interventie in hedendaagse debatten over economie en milieu. Fosters belangrijkste argumenten zijn als volgt:
Grenzen aan de groei ‘ Een kapitalistische economie moet blijven groeien, anders stort hij in. Maar natuurlijke hulpbronnen zijn niet eindeloos. Het houdt dus een keer op. Deze ongemakkelijke waarheid is in de wetenschap al lang bekend, maar kapitalistische economen ontkennen al twee eeuwen dat de economie een materiele basis heeft. Hun oplossingen voor milieuproblemen zijn lapmiddelen die de accumulatie van kapitaal ongemoeid laten.
Onze wereld is niet te koop ‘ Kapitalistische economen zeggen dat er beter voor het milieu gezorgd wordt als er een prijskaartje aan hangt, omdat het dan waarde heeft. Een voorbeeld hiervan is de handel in emissierechten voor CO2. Volgens Foster is het veranderen van alles in handelswaar juist het probleem. Op deze manier wordt de wereld in stukjes gehakt en apart verkocht, terwijl in een ecosysteem juist alles met elkaar samenhangt. Bovendien zullen ondernemers niet willen betalen voor dingen die ze nu gratis krijgen. Dat is immers slecht voor de concurrentiepositie.
Technologie is niet de oplossing ‘ Vanuit kapitalistische hoek wordt efficiëntere, milieuvriendelijke technologie naar voren geschoven als oplossing voor milieuproblemen. Door zuinig om te gaan met grondstoffen en afval te recyclen zou de economie kunnen doorgroeien zonder het milieu te schaden. Volgens Foster is dit onzin. Hij gaat vooral in op het energiegebruik. Zuiniger machines zorgen dat de productiekosten dalen. Binnen het kapitalisme betekent dit dat de winstmogelijkheden stijgen, waardoor ondernemers meer gaan produceren. Deze uitbreiding van de productie doet de het verminderd verbruik door efficiëntie teniet.
Controle over productie ‘ Een veelgehoord argument is dat individuen maar duurzamer en minder moeten consumeren. Binnen het kapitalisme wordt echter niet steeds meer geproduceerd omdat mensen daar behoefte aan hebben, maar omdat er steeds meer winst moet worden gemaakt. Door marketing wordt vraag gecreëerd naar nutteloze producten, die grondstoffen verslinden en als afval eindigen. Ondertussen consumeren miljoenen mensen te weinig, omdat aan hen niets te verdienen valt. Aandeelhouders en managers hebben er geen belang bij dat dit verandert. Daarom kan echte verandering alleen komen uit de lagere klassen in de maatschappij. Een economie die voorziet in hún behoeften in plaats van in winst is een duurzame economie.
Milieu en klasse ‘ De milieubeweging heeft vaak geen oog voor klassenstrijd. Vaak zien milieuclubs alle mensen als vijand van het milieu, ongeacht hun plaats in de maatschappij. Aan de hand van het voorbeeld van de strijd rond de oerwouden in de VS laat Foster zien wat er mis gaat als groen en rood – milieuactivisten en houthakkers in dit geval – niet samenwerken. Doordat milieuactivisten een totaal kapverbod eisten zonder aan de banen van de houthakkers te denken konden de bazen hen tegen de houthakkers uitspelen. Uiteindelijk verloren beiden. Het doel van een milieubeweging moet dus niet zijn het beschermen van ‘de natuur’ tegen ‘de mens’, maar een duurzame productiewijze die in de behoefte van mensen voorziet.
Het boek levert een aantal overtuigende argumenten waarom de milieucrisis binnen een kapitalistische maatschappij niet kan worden opgelost. Zoals Trotski zei: ‘Zolang de mens zijn productiesysteem niet meester is, hangt het als een noodlot boven hem.’ Er valt dus nog een wereld te winnen. Ecology against capitalism is een belangrijk wapen voor iedereen die deze strijd wil voeren.