Poetins paranoia heeft reële basis

Verwijzingen naar een ‘nieuwe Koude Oorlog’ tussen Rusland en het Westen lijken wekelijks meer relevantie te krijgen.
22 februari 2008

Putin op troepeninspectie

Door Alex Callinicos

De Russische president Vladimir Poetin dreigde vorige week om nucleaire raketten op de Oekraine te richten als dat land zich aansluit bij het ‘Missile Defence System’ dat de VS willen bouwen in Centraal- en Oost-Europa. Het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken antwoordde door Poetins dreigement af te doen als ‘verwerpelijke retoriek’.

Dit soort dreigementen lijken misschien griezelig, maar ze komen nog niet in de buurt van de oude Koude Oorlog. In 1945 reikte Ruslands militaire en politieke macht van de Elbe tot de Stille Oceaan. Rusland bouwde zijn economie ondanks de verschrikkelijke verwoestingen tijdens de Tweede Wereldoorlog razendsnel opnieuw op. De Russische regering had een groot internationaal prestige dankzij haar rol in het verslaan van Nazi-Duitsland en haar claim de erfgenaam te zijn van de Russische Revolutie van oktober 1917.

Landen die probeerden los te breken van het imperialisme en het kolonialisme kopieerden vaak onderdelen van het ‘sovjetmodel’. Zelfs het aftanse regime van Leonid Brezhnev, de Russische leider in de jaren zeventig, had belangrijke bondgenoten in de hele Derde Wereld. Poetins Rusland is een schaduw van die supermacht. In 2006 was het Nationale Inkomen (BNP) van de VS $13.200 miljard, van China $ 2.670 miljard, Groot Brittannië $ 2.340 miljard – en dat van Rusland slechts $ 990 miljard. De VS en Rusland besteden beide zo’n vier procent van hun BNP aan ‘defentie’, maar het verschil in grootte van hun economieën betekent dat het Pentagon de militaire macht van het Kremlin veruit overvleugelt.

Bovendien is het territorium van Rusland verkleind. Het heeft de buitenste ring van zijn imperium verloren die Josef Stalin in de jaren veertig zo bruut veroverde. De Oekraine, eeuwenlang een belangrijke regio binnen de Russische staat, is nu onafhankelijk.

Poetin heeft zijn huidige macht te danken aan zijn succes in het herwinnen van een zekere mate van orde na de chaos die Rusland in de jaren negentig onder Jeltsin heeft doorgemaakt. Hij heeft meedogenloos gebruik gemaakt van de olieboom om een systeem op te bouwen dat de Financial Times omschrijft als ‘autoritair kapitalisme’. De olie- en gasbedrijven in staatshanden vormen het hart van dat systeem.

De Europese Unie is afhankelijk van Russisch aardgas. Dat geeft Poetin een soort van invloed. Zijn nucleaire arsenaal heeft hetzelfde effect. Vandaar de woede over wat hij ziet als Amerikaanse pogingen om het uit te schakelen door middel van een raketschild. Poetins angst is redelijk. Stephen Cohen, een leidende Amerikaanse historicus van de Sovjet Unie, beargumenteerde anderhalf jaar geleden in The Nation terecht dat de VS een ‘nieuwe Koude Oorlog’ tegen Rusland voeren.

Al in de jaren negentig kwam Clinton terug op een belofte die zijn voorgangers hadden gedaan aan Gorbachov, en breidde de NAVO uit naar de grenzen van Rusland en de Oekraine. De VS stimuleerden de vorming van een blok van vooral Centraal-Aziatische staten – Georgië, de Oekraine, Oezbekistan, Azerbeijan en Moldavië – allemaal Amerikaanse bondgenoten.

George Bush heeft deze politiek van omsingeling voortgezet. Hij heeft gebruik gemaakt van 9-11 om Amerikaanse bases op te richten in Centraal-Azië, en gaf steun aan pro-westerse ‘oranje revoluties’ in Georgië en de Oekraine. Het resultaat is volgens Cohen een ‘door de VS gebouwd omgekeerd ijzeren gordijn en de hermilitarisering van de Amerikaans-Russische betrekkingen’.

Het besluit van de VS en de EU om de Albanese meerderheid in Kosovo aan te moedigen om de onafhankelijkheid van Kosovo uit te roepen, tegen de wil van Rusland in, is een voortzetting van hetzelfde proces. De door Ruslands bemiddeling gesloten vrede na de oorlog over Kosovo van 1999 sloot die optie uit.

Dit rechtvaardigt natuurlijk niet de toenemende inperking van burgerlijke vrijheden die Poetins regime oplegt, of het domineren van zwakkere buurstaten. Maar de politiek van wat Cohen omschrijft als ‘de meedogenloze winner-takes-all uitbuiting van Ruslands zwakte na 1991’ door de VS en de EU moest wel leiden tot paranoia en agressie van de kant van de Russische regering. Het lijkt een van Poetins ambities om het neoliberale kapitalisme van het Westen ideologisch uit te dagen. Maar in werkelijkheid is Rusland veel te zwak om dat te doen. China is een veel waarschijnlijkere kandidaat voor die rol.

Dit artikel is vertaald uit de Socialist Worker van deze week