Polarisatie in Duitsland: Overwinning voor CDU en AfD, nieuwe kansen voor Die Linke
Bij de Bondsdagverkiezingen op zondag 23 februari heeft het politieke landschap in Duitsland een verdere ruk naar rechts gemaakt. Zoals verwacht heeft Friedrich Merz, de rechts-conservatieve kandidaat van de Christendemocraten (CDU/CSU), de verkiezing gewonnen. De fascistische AfD kon in bijna alle kiesdistricten van het voormalige Oosten de meeste stemmen winnen en is nu met bijna 21% de op één na grootste partij in de Bondsdag. De regeringspartijen, de sociaal-democratische SPD, de Groenen en de liberale FDP, hebben allemaal heftige verliezen geleden. Tegelijkertijd heeft een massale toestroom van jonge activisten in de grote steden de socialistische partij Die Linke nieuw leven ingeblazen. Die Linke kon haar stempercentage bijna verdubbelen tot 8,8% en in de hoofdstad Berlijn zelfs grootste partij worden.
Het feit dat Friedrich Merz lijsttrekker van de CDU kon worden, was al een teken van de gure rechtse wind die de afgelopen jaren door het land waait. De voormalig voorzitter van de toezichtsraad van Blackrock Duitsland is een oude rechtsbuiten uit de CDU-bondsdagfractie, die in 1992 tegen het verbod op verkrachting binnen het huwelijk stemde. Zowel Helmut Kohl als Angela Merkel vertrouwden hem niet en weigerden hem een ministerpost te geven. Met Merz heeft het CDU zich van de politiek van Merkel afgewend en staat voor een repressief migratiebeleid, een verbod op abortus, en belastingvoordelen voor de rijken en voor een langere werkweek. In de economische en geopolitieke crisis van vandaag komen daar nog harde bezuinigingen en een zware militarisering bij.
Het fascistische ‘Alternative für Deutschland’ (AfD) heeft haar stemmen kunnen verdubbelen tot bijna 21%. In bijna alle kiesdistricten in het voormalig Oosten en een aanzienlijk aantal in het Westen werden ze zelfs grootste partij. In de weken in aanloop naar de verkiezingen had ze de wind in de zeilen: de campagne stond in het teken van mesaanvallen in meerdere steden, die het debat over asiel en migratie nog giftiger maakte als voorheen. Maar de steun voor de AfD is duurzaam, de laatste jaren heeft de AfD wortel geschoten in de maatschappij. Vooral in plattelandsregio’s, en dan met name in het Oosten, is er amper nog een andere partij in het dorp aanwezig. Fascisten zullen het zelfvertrouwen krijgen om lokale tegenstanders nog verder te intimideren.
Impopulaire regering
Vast staat, dat de groei van de AfD door een enorme onvrede over de heersende politiek en angst in de recessie wordt gevoed. De „stoplicht-regering“ van Bondskanselier Scholz‘ (SPD) was ongekend impopulair. In de week voordat minister van Financiën Christian Lindner (FDP) de stekker uit de coalitie trok, was nog luttele 14% van het land tevreden met de regering.
Er heerst een algehele sfeer van malaise. Terwijl zelfs grote bedrijven als Volkswagen en Daimler tot ontslagen overgaan, de lonen en uitkeringen ver achter de snel stijgende huren, energie- en levensmiddelprijzen blijven, zijn alle pogingen van SPD en Groenen tot kleine sociale verbeteringen door Lindner veredeld. De regering hield zelfs in tijden van economische krimp vast aan de zogenaamde „Schuldenrem“ in de grondwet, die begrotingstekorten uitsluit en bezuinigde liever op de jeugdzorg, het onderwijs en op de cultuur. Er werd slechts één enkele uitzondering gemaakt: het ‘bijzonder vermogen’ van 100 miljard voor nieuw wapentuig van de Bundeswehr. Het resultaat voor Scholz‘ SPD is de slechtste uitslag sinds de Tweede Wereldoorlog met 16,4%.
Cordon sanitair verbroken
De campagne was al gepolariseerd, maar eind januari deden Friedrich Merz (en Lindner) er nog een schepje bovenop, door voor de eerste keer actief samen te werken met de AfD in het parlement. De inzet was onder andere permanente grenscontroles aan alle grenzen en de bevoegdheid om onschuldige uitgeprocedureerde asielzoekers permanent gevangen te houden. Ook familiehereniging zou verboden worden.
Het hek was van de dam. De zogenaamde ‘brandmuur’, de afspraak van de mainstream partijen en Die Linke om niet met de AfD samen te werken, was gevallen. Dit ontketende een enorme tegenbeweging met honderdduizenden mensen op de straten van Berlijn, München, Hamburg en vele andere steden. In Berlijn kwam een kwart miljoen mensen samen voor het hoofdkwartier van de CDU, waar de directeur van het Buchenwald-monument Merz de les las over het fascisme. In Keulen blokkeerden honderden demonstranten de auto van Merz bij een bezoek aan het UMC.
Afsplitsing Wagenknecht
Voor Die Linke was deze beweging de redding. Een paar maanden geleden werden de socialisten nog door vriend en vijand ten dode was opgeschreven. Op het gebied van de genocide op de Palestijnen sneed de partij zich af van de solidariteitsbeweging met een combinatie van gebrek aan initiatief en schandalige pro-Israelische standpunten van fracties, bewindslieden en delen van de partijbasis. Maar sinds het vertrek van Wagenknecht in januari vorig jaar was in afdelingen in grote steden al te merken dat de partij een nieuwe aantrekkingskracht had voor jonge mensen die tegen het fascisme in actie willen komen.
De jaren daarvoor was Die Linke juist gehavend door hevige interne ruzies, vooral tussen de ‘linksconservatieve’ Wagenknecht-vleugel en de meeste andere vleugels van de partij: over migratie en asiel, over wat Wagenknecht ‘allerlei absurde minderheden’ noemde, over Rusland en over klimaatactivisme.
Na het vertrek van Wagenknecht in de nieuwe partij „Bündnis Sahra Wagenknecht“ leek het BSW Die Linke aanvankelijk te overvleugelen. Toch blijkt de politieke mix te tegenstrijdig om op lange termijn te bestaan. Het BSW vermengt namelijk sociale eisen op punten als het minimunloon en pensioenen en een begrip van vrede in Oekraïne dat de Russische imperiale ambities negeert en de VS als enige imperiale actor beschouwt. Wagenknecht wil het recht op asiel opzeggen voor mensen die door andere landen naar Duitsland zijn gereisd – wat in feite op alle vluchtelingen neerkomt. Als klap op de vuurpijl stemden ze nog vóór het wetsvoorstel van de CDU en de AfD. Op de verkiezingsdag miste de BSW daarmee net de kiesdrempel van 5%.
Strijdbaar antifascisme
Na de nu veel gekeken speech van lijsttrekker tegen Merz’ samenwerking met de AfD en de beweging op straat in de weken daarna, is de partij in een stroomversnelling geraakt. Doordat die Linke zich als tegenpool presenteerde hielpen miljoenen, vooral jonge mensen en vaak vrouwen, Die Linke tot 8,8% in de verkiezing. Velen worden ook lid. Sinds eind januari groeit Die Linke met bijna 10.000 leden per week.
In grote steden kon Die Linke zo overal boven de 10% van de stemmen halen. In Berlijn werd de partij met 20% zelfs compleet onverwacht de grootste en won het de meeste kiesdistricten. Deze overwinning is het resultaat van een goed georganiseerde campagne, waarin leden en sympathisanten niet alleen op straat flyers verdelen, maar in samenwerking met wijkafdelingen aan zoveel mogelijk huisdeuren klopten om gesprekken te voeren.
In de multiculturele arbeiderswijk Berlijn-Neukölln, waar Die Linke met de antikapitalistische Ferat Kocak voor het eerst in voormalig West-Duitsland de meeste stemmen in het district heeft gewonnen, werd dat bijzonder duidelijk. Daar hebben 2.000 leden en bondgenoten aan 140.000 deuren geklopt en 50.000 gesprekken gevoerd. Vaak ook gecombineerd met de petitie van Amnesty van Medico International tegen wapenleveranties aan Israël.
Nu de omstreden en door progressief Duitsland gehate Merz een coalitie vormt met een SPD, die al op sterven na dood is, lijkt het veld plotseling open voor een stevige tegenbeweging en voor Die Linke, om daar een motor en de stem van te zijn. Om dat te blijven, zal ze zichzelf opnieuw moeten uitvinden en een nieuw activistisch partijbegrip moeten aannemen. Verwordt ze weer tot een SPD 2.0, dan zal ze zich weer vroeg of laat in parlementaire spelletjes verliezen en de dynamiek aan de basis opgeven voor de volgende regeringsdeelname. Maar als de actie georiënteerde, rebelse visie voor de partij zich kan doorzetten en de partij zich vol in de strijd werpt, kan Die Linke nog veel verder groeien en dé stem van de sociale oppositie worden.
Freek Blauwhof is lid van Die Linke in Berlijn-Neukölln.