Personeel vervoersbedrijven staakt tegen uitholling openbaar vervoer
Door Ewout van den Berg, John van Mullem en Sjerp van Wouden
Zoals gewoonlijk schermt dit kabinet met de neoliberale argumenten dat privatisering van het openbaar vervoer ‘de kosten zal reduceren en de kwaliteit zal bevorderen’. De privatiseringen in het streekvervoer hebben echter laten zien dat het tegendeel waar is.
De staat draagt na 10 jaar privatiseringen nog steeds 60 procent van alle kosten in het streekvervoer. Voor de reiziger is er zelfs sprake van kostenexplosie. Het CBS heeft berekend dat tussen 2000 en 2009 de kosten voor de reiziger met 37 procent zijn gestegen. De totale kosten van de aanbestedingsprocedure van het streekvervoer wordt geschat op een bedrag van 15 a 20 miljoen euro.
Ook de bewering dat de reiziger centraal staat is gebakken lucht. De streekvervoersbedrijven beweren dat er meer gereden wordt dan vroeger. Dit klopt op papier omdat het aantal dienstregelingsuren (DRU’s) kunstmatig wordt opgeschroefd door de creatie van zogenaamde spookritten: lege ritten van en naar de garage worden ook meegeteld als dienstritten. Er worden kleinere, goedkopere maar daardoor ook overvolle bussen ingezet waardoor het aantal ritten gelijk blijft of stijgt.
Het aantal onrendabele buslijnen in dunbevolkte gebieden is drastisch afgenomen. Maar ook de reistijd voor de reiziger is toegenomen door een slechtere aansluiting. Door de verplichte herhaling van de aanbestedingsprocedure waren er bij iedere wisseling vooral in het beginstadium uitvallende of vertraagde ritten. Ook veranderen er haltetijden of verdwijnen hele lijnen.
Daarbij wordt er stevig beknibbeld op het onderhoud van het materieel. Door gebrekkig onderhoud vallen bussen uit, of krijgen ze ongelukken. In 2007 belandde hierdoor bijvoorbeeld een bus van Arriva door twee klapbanden in het water en werden van datzelfde bedrijf in 2007 maar liefst 21 van de 22 onderzochte bussen afgekeurd door de verkeersinspectie. De directie stelde dat de voertuigen door het onderhoudsbedrijf waren goedgekeurd. Bussen van Connexxion kregen in datzelfde jaar eveneens klapbanden en werden afgekeurd.
Niet in de laatste plaats heeft het personeel veel te lijden onder de aanbestedingen. Voor de chauffeurs is wettelijk vastgelegd dat zij bij wisseling van vervoersaanbieder hun baan behouden. Voor het ondersteunend personeel geldt dit echter niet. Vooral de verliezende partij bij de aanbesteding probeert duurder ondersteunend personeel kwijt te raken.
Ondanks de garantieregeling voor de chauffeurs hebben zij te maken met een continue verhoging van de werkdruk en een aanval op hun arbeidsvoorwaarden. Vervoersbedrijven willen marktconform hun winsten opschroeven. De chauffeurs worden daardoor niet gezien als spil in de dienstverlening maar als kostenpost. De directies bedienen zich hierbij van allerlei handigheden. Veel voorkomende bezuinigingsmaatregelen op het personeel zijn het inkorten van pauzes en de op- en afstaptijden.
Er wordt meer gewerkt met gebroken diensten en vaste dienstverbanden worden bijna niet meer afgegeven. Door het terugschroeven van reservepersoneel, wordt het voor chauffeurs ook steeds moeilijker om vakantiedagen op te nemen. Uit kostenoverweging is de verkeersleiding gecentraliseerd en is er bezuinigd op veiligheidspersoneel. Het duurt daardoor langer voordat de chauffeur hulp ontvangt bij onveilige situaties zoals agressie.
Dergelijke managersdrang tot ‘flexibilisering’ leidde in 2008 nog tot de 18 dagenlange staking door buschauffeurs van Connexxion. De bedrijfsleiding weigerde daarbij tegemoet te komen aan de bescheiden vakbondseis van 3,5 procent loonsverhoging; in schril contrast met de eerdere bonusregeling van 821.000 euro voor topman Rob van Holten, die dit kadootje kreeg om niet te gaan dwarsliggen bij de privatisering van het bedrijf.
De stakers kwamen daarmee destijds ook tegenover het kabinet Balkenende-Bos te staan, dat verklaarde ‘part noch deel’ te hebben in het conflict, maar uiteindelijk door de acties werd gedwongen met 16 miljoen over de brug te komen. Met de verkoop van Connexxion had de staat overigens eerder een kleine 225 miljoen binnengesleept.
___________________________________________________________________________________
De onderstaande interviews werden in februari afgenomen:
‘Werknemers in het OV voelen zich verraden door Wilders’
Trambestuurder GERHARD SMIT werkt al 37 jaar bij het Amsterdamse GVB en rijdt nu op lijn 25. Hij is lid van de Abvakabo en zit in de Ondernemingsraad (OR).
‘De actie in Amsterdam was een groot succes: de reizigers reageerden positief en we kregen veel aandacht in de media. We hopen met de acties het kabinet op een ander spoor te zetten. Het voorstel van de PvdA en SP om de verplichte aanbesteding terug te draaien is een stap in de goede richting.
‘Waarom zou je het openbaar vervoer willen uitbesteden? De reizigers zijn tevreden met onze diensten en de Tweede Kamer publiceerde een rapport waarin ons openbaar vervoer wordt geprezen. Vanaf 2002 hebben we in totaal 100 miljoen euro bezuinigd door effectiever te werken. Terwijl wanneer dit werk aanbesteed zou worden, hier ook nog eens het geld voor de aandeelhouders vanaf moet. Winst moet ook ergens vandaan komen. Dat kan alleen maar wanneer er flink wordt bezuinigd.
‘In 1991 is dit proces van aanbesteding begonnen. Je ziet de gevolgen hiervan bij het streekvervoer in Noord-Holland, waar ik vandaan kom. Er rijden steeds minder bussen, nacht-diensten worden afgeschaft en ze pakken wel de spitsuurtjes mee. Als de bussen rijden zitten ze stampvol. Dat is het meest winstgevende, maar dit gaat wel ten koste van middelbare scholieren, ouderen en ook de middenstand.
‘Buschauffeurs moeten ’s ochtends drie uur opdraven en aan het einde van de dag drie uur, in de tussentijd sturen ze je naar huis. De arbeidsvoorwaarden van collega’s in het streekvervoer zijn ook slechter geworden. Zij hebben minder vakantieweken en minder vrije dagen.
‘Drukker openbaar vervoer leidt ook tot meer spanningen, terwijl de veiligheid de laatste jaren juist verbeterd is. De conducteur heeft ook een sociale functie, maar is de eerste die wegbezuinigd gaat worden met de komst van het nieuwe kaartcontrolesysteem.
‘In de drie grote steden hebben we onze arbeidsvoorwaarden nog weten te behouden door effectiever te werken, maar als het aan dit kabinet met steun van de PVV ligt niet lang meer. Werknemers van het openbaar vervoer voelen zich verraden door Wilders, die beloofde tegen de openbare aanbesteding te zijn. Maar in Rotterdam zei hij letterlijk ‘wij hebben jullie verkocht om te regeren’.
‘De reizigers begrijpen onze acties, ook al duurt het reizen wat langer. In Den Haag waren er ook jongeren aanwezig bij de acties. Zij beseffen zich wel wat de PVV doet, dat voelde goed.
‘In Rotterdam was het ook erg druk. Zolang wij het gevoel hebben dat reizigers achter ons staan, kunnen wij verdergaan met onze acties. Wanneer de verkiezingen begin maart niets opleveren, kunnen we misschien wel een maand actie voeren om te laten zien waar deze aanbestedingen toe zullen leiden.
___________________________________________________________________________________
‘Er lijkt geen plaats meer voor de mens achter de medewerker’
LEO DONK is sinds 1978 werkzaam in het openbaar vervoer, als monteur en deeltijdchauffeur. Tevens is hij actief in de OR van het Haagse vervoersbedrijf HTM.
‘Privatisering van HTM evenals GVB en RET betekent dat er per stad ruim 130 jaar ervaring met grootstedelijk openbaar vervoer overboord wordt gekieperd ten gunste van buitenlandse multinationals die veel geld voor hun aandeelhouders moeten verdienen. Partijen die beweren dat privatisering leidt tot drie nieuwe partijen in de ‘OV-markt’ zijn of naïef of dienen andere belangen. Ieder weldenkend mens weet dat deze bedrijven geen schijn van kans maken tegen die multinationals.
‘Er lijkt geen plaats meer te zijn voor de mens achter de medewerker. Het draait zeker bij de rijdende medewerkers – voor managers ‘de productierobots’ – alleen nog maar om zoveel mogelijk kilometers in een uur te maken. Vijfenhalf uur aaneengesloten rijden is toch echt van de zotte. Rustmomenten zijn er vooral op papier.
‘Ik denk dat vooral de rapporten van de commissie Broks uit de jaren ’90 de veroorzakers zijn. Kort door de bocht: na implementatie daarvan zagen commerciële partijen hun kans schoon geld te verdienen met openbaar vervoer. Dankzij SP-europarlementariër Erik Meijer en de lobby van enkele grootstedelijke conglomeraties kwam er een uitzondering op de aanbestedingsverplichting van het OV. ‘Beter ten halve gekeerd, dan ten hele gedwaald’ zou het motto moeten zijn.
‘Op de werkvloer is men vooral kwaad op de PVV en ook op managers die steeds weer proberen kortetermijnoplossingen van de OV-multinationals te kopiëren, in plaats van bijvoorbeeld jongeren opleiding en structureel werk binnen het OV te bieden. Op het Malieveld op 17 februari stonden verschillende soorten ambtenaren. Ik denk dat het goed is in deze individualistische tijd de krachten weer te bundelen, zodat niet alleen het woord beleden wordt maar vooral ook onze levenshouding weer solidariteit uitstraalt.’
___________________________________________________________________________________
‘Om deze afbraakplannen te stoppen zijn grotere, langdurige acties nodig’
WIL WOLFS werkt 10 jaar bij de Rotterdamse vervoerder RET als trambestuurder. Hij rijdt voornamelijk op de lijnen 4,7,8 en 21, en is kaderlid bij de Abvakabo.
‘Na de acties in Amsterdam en Den Haag was 16 februari de actiedag voor Rotterdam. Met het schrappen van 8 buslijnen, 2 tramlijnen, Randstadrail, en daarbovenop het rijden van vakantiediensten wilden we onze reizigers kennis laten maken met de plannen van de regering. 80 miljoen bezuinigen en openbare aanbesteding lukt alleen als er flink gesneden wordt in het vervoersaanbod. Hierdoor staan alleen al in Rotterdam 900 banen op het spel. Alle anderen op de werkvloer zullen fors moeten inleveren aan salaris en secundaire arbeidsvoorwaarden.
‘Het was een publieksvriendelijke actie. Al mijn collega’s die niet hoefden te rijden waren actief op tram, bus en metro om de mensen het doel van deze actie uit te leggen. Het grootste deel van de reizigers stond vierkant achter ons, en keerde zich tegen de bezuinigingen. Maar wat mij betreft was de actie een opmaat. Om deze afbraakplannen te stoppen zijn grotere en langdurige acties nodig.
‘Dit kabinet heeft de laatste maanden namelijk al laten blijken niet naar de mensen op de werkvloer te luisteren. Van het CDA en de VVD hadden we niet anders verwacht, maar veel van mijn collega’s hadden hun hoop op Wilders gevestigd. Maar die heeft, door te draaien en nu voor de aanbesteding te zijn, zijn zogenaamde sociale masker afgeworpen. Hij blijkt niet veel meer dan een neoliberale moslimhater te zijn.
‘De tijd van afwachten en hopen dat het allemaal zo’n vaart niet zal lopen, is voorbij. Ook de vakbonden zullen duidelijk moeten kiezen. Of voor het poldermodel, of voor hun leden. Openbare aanbestedingen en bezuinigingen moeten en zullen van tafel. Rotterdam heeft een traditie hoog te houden van strijd, denk alleen al aan de havenstakingen. Maar ook als RET hebben we in het verleden laten zien dat er geen tram of bus rijdt als wij, bestuurders en chauffeurs, dat niet willen.’