Paniek op de beurs
Door Maina van der Zwan
‘Paniek op Europese beurzen’ kopte de urgente nieuwsalert mailing van de Volkskrant. Beurzen in Azië en Europa gingen maandag hard onderuit, met dalingen tussen de 5 en 9 procent. Directe aanleiding was een koersdaling van een grote Amerikaanse verzekeringsmaatschappij, het zoveelste teken dat de gevolgen van de kredietcrisis ernstiger zijn dan verwacht. In de afgelopen weken hadden Amerikaanse banken al dramatische winstdalingen bekend gemaakt. Bank of America, de op één na grootste bank in de VS, zag haar winst in het vierde kwartaal met 95 procent dalen vergeleken met dezelfde periode een jaar eerder. Wachovia, de vierde bank van de VS, verloor 98 procent van haar winst.
De paniek die maandag uitbrak verspreidde zich als een razende bosbrand over de wereld. De regering Bush reageerde voorspelbaar geraffineerd: een grote berg belastinggeld er tegenaan gooien en maar hopen dat het probleem vanzelf weggaat. Niet dus. De dag daarop drukte Federal Reserve voorzitter Bernanke op de paniek-knop en verlaagde de rente met 0,75 procent, de grootste verlaging in 23 jaar. Na de laatste maatregel veerden de beurskoersen weer iets op, maar de reacties wekken nou niet bepaald de indruk dat ‘de kredietcrisis beheerst is’, zoals Bernanke ons een paar maanden geleden nog voorhield.
De kern van het probleem ligt in de dalende winstmarges. Financiële speculatie en spectaculaire zelfverrijking voor de 1 procent rijksten hebben de afgelopen decennia de aandacht afgeleid van een serieuze verzwakking van de meest geavanceerde kapitalistische economiën. Sinds 1973 zijn de economische prestaties in de VS, West-Europa en Japan, gemeten naar vrijwel elke indicator – groei van productie, investeringen, werkgelegenheid en lonen – langzaam maar zeker verslechterd. In de periode 1950-1973 was de reële groei van de mondiale economie 4,9 procent per jaar. Dat werd 3,4 procent tussen 1974-1979, 3,3 procent in de jaren tachtig en 2,3 procent in de jaren negentig. Je hoeft geen marxist te zijn om te begrijpen dat dit de druk op het systeem als geheel en de tendens naar crisis vergroot.
De vertraging van de groei in de reële economie bracht investeerders ertoe om winsten te zoeken in financiële speculatie. Hogere liquiditeit en lagere kosten om te lenen moedigde een groei in ‘financialisering’ aan. Dit is een hele instabiele ontwikkeling omdat er een enorme kloof is tussen lage groei van productie en een explosie in financiële speculanten zoals de beruchte hedge funds. Het komt er op neer dat we in de geavanceerde kapitalistische economieën zowel getuige zijn van de laagste groei in de reële economie sinds de Tweede Wereldoorlog, als de grootste uitbreiding van de papieren economie in de geschiedenis. Het is duidelijk dat dit niet eeuwig door kan gaan.
De wortels van de huidige crisis liggen in de recessie die in 2000-2001 in de VS toesloeg. Toen werd het tij gekeerd door ongekende rente-verlagingen en een stimulans van schuld-gefinancierd consumeren. De economie werd met name aangejaagd door hypotheken op huizen van arme Amerikanen. De markt voor deze hoogst risicovolle leningen stortte afgelopen augustus in. Er zijn nu dus tekenen dat deze financiële crisis omslaat in een ernstige recessie.
Minister Bos reageerde op de ontwikkelingen dat de Nederlandse economie wel tegen een stootje kan. Ja, vergeleken met andere Europese landen draait de Nederlandse economie relatief goed. Maar dat betekent niet dat we immuun zijn. Alleen de reactie van de Aziatische en Europese beurzen laat al zien hoe gevoelig de mondiale economie is voor een dreigende Amerikaanse recessie. De VS vormen de belangrijkste exportmarkt voor Azië. Nederlandse banken, verzekeraars en pensioenfondsen hebben grote investeringen in de Amerikaanse economie. De crisis zal vroeg of laat overslaan.
Hoe dat ook gaat verlopen, we kunnen er zeker van zijn dat kapitalisten in Nederland elke crisis zullen gebruiken om hun neoliberale agenda door te drukken en de kosten op ons te verhalen. Voorzitter Wientjes van de bazenclub VNO-NNW klaagde vorige week al dat het ‘ongelooflijk frustrerend is dat het in Den Haag zo langzaam gaat’. Hun nieuwjaarsenquete wees uit dat 58 procent van de ondernemers ‘ontevreden’ of ‘zeer ontevreden’ is over dit kabinet. Ze willen hardere maatregelen. De begroting van het kabinet, ‘realistisch begroot’ op 2 procent groei, gaat zeker in de problemen komen. Maar of die problemen verhaald gaan worden op de ondernemers of op ons, is een kwestie van strijd.
Meer over de mondiale economie: The rate of profit and the world today van Chris Harman