Opstand zoekt strategie

Activisten van XR bezetten de Stadhouderskade in Amsterdam, 7 oktober 2019 (Foto: socialisme.nu).
De klimaatactivisten van Extinction Rebellion (XR) hebben een flitsende bundel uitgebracht gevuld met artikelen van activisten, wetenschappers en journalisten. Het boek weerspiegelt het beste dat XR te bieden heeft – urgentie, enthousiasme en daadkracht – maar laat veel strategische vragen onbeantwoord.
16 juni 2020

Meer dan dertig auteurs hebben een bijdrage geleverd aan deze bundel, die ingedeeld is rond de drie hoofdprincipes van XR: vertel de waarheid, doe wat nodig is en betrek burgers. De kracht van het boek ligt in de veelzijdigheid en de vlotte stijl. De bijdragen zijn kort, brengen allemaal wel iets prikkelends en worden vergezeld door opruiende illustraties.

Scholier Jesse van Schaik vertelt het aanstekelijke verhaal over de opkomst van Fridays for Future, terwijl Mitchell Esajas, initiatiefnemer van The Black Archives, voorbeelden geeft van koloniale staten die de natuur plunderden. Programmamaker Evanne Nowak beschrijft prachtig hoe mensen die zich door klimaatcatastrofe overweldigd voelen, worstelen met het verlies van een toekomstperspectief. Haar antwoord? ‘Wanhoop toelaten, niet als een machteloos eindpunt, maar als een begin van diepe betrokkenheid, groei en verbinden.’ Actievoeren met een gebroken hart.

Klimaatrechtvaardigheid

Nu het nog kan is een wervend boek waarin alle auteurs zijn verbonden door hun zorgen over de klimaatcrisis. Het boek streeft naar een dieper begrip van de oorzaken van de ontwrichting tussen mens en natuur en probeert te verkennen wat klimaatrechtvaardigheid is, al ontbreekt er door de diversiteit aan auteurs een coherente analyse. De Indiase milieuactivist Vandana Shiva schrijft in een krachtig betoog dat ‘ecocide en genocide een ondeelbaar proces zijn’. De les, die als een rode draad door het boek loopt, is dat het voor een gezonde planeet noodzakelijk is om af te rekenen met kolonialisme en de oneindige groei van kapitalisme, hoewel er ook establishment-auteurs zoals Generaal Middendorp tussen zitten die weer afbreuk doen aan de systeemkritiek.

Aan voorstellen voor verandering is in ieder geval geen gebrek. De auteurs willen de financiële sector hervormen, ecocidewetgeving, afrekenen met ‘de doctrine van eeuwige groei, ‘een nieuwe, bloeiende regeneratieve economie’, een burgerraad naast het parlement, een ‘ecologische dienstplicht’ en ‘een eerlijk, rechtvaardig, zelfs liefdevol geldsysteem’. Maar hóe deze maatregelen bewerkstelligd zouden moeten worden en hoe dat zich verhoudt tot de gevestigde orde blijft onduidelijk. Vraagstukken over machtsstrijd, de rol van de staat, verhouding tot politieke bewegingen en het weerstaan van tegenwerking en repressie, worden nauwelijks behandeld.

Strategie

Er is eigenlijk maar één stuk dat een strategie uitstippelt, en dat komt van de hand van Sjoerd de Koning, zelfbenoemde ‘bewegingsopbouw-nerd’ en woordvoerder van XR. Hij pleit voor grootschalig vreedzaam verzet dat het lang volhoudt, waardoor ‘normale (sociale, politieke en economische) processen niet langer vol te houden zijn voor de machthebbers.’ Hij beschrijft een wisselwerking tussen groei- en escalatiefasen waarbij we in elke ronde dichter bij de kritieke massa komen die nodig is. ‘Tot opeens – al dan niet verwacht – de spaak in het wiel zit en de macht abrupt ten val komt.’ Aldus het masterplan.

Laat ik als eerste zeggen dat ontregelen, bewegingsbouw en burgerparticipatie allemaal onderdeel zijn van wat we nodig hebben om een klimaatcatastrofe af te wenden. Maar hoe XR verandering voorstelt, is wel erg lichtzinnig. Meerdere stukken in de bundel laten zien hoe multinationals bewust het leven op aarde uitroeien in hun jacht naar winst en hoe staten over lijken gaan in de strijd voor dominantie over mens en natuur. Elke protestbeweging die deze machtsorde wil veranderen zal stuiten op gehaaide tegenstand: lastercampagnes in de media, juridische disciplinering en repressie. De beweging zal deze tegenstand strategisch en organisatorisch moeten zien te trotseren. Juist omdat de klimaatcrisis zo urgent is mogen we niet naïef zijn over het systeem dat we bestrijden. Net zoals XR de politieke machthebbers oproept om eerlijk te zijn over de klimaatcrisis, zal XR zelf eerlijk moeten zijn over macht en politiek.

Klasse

Leer van mei ‘68, toen een studentenopstand in Parijs en een algemene staking van 10 miljoen Franse arbeiders er bijna in slaagden om een regering ten val te brengen, maar met een verkiezingsbelofte ontwapend werden. Leer van de propaganda en organisatiemethoden van de Black Panther Party, die door brute staatsrepressie kapot werd gemaakt. Of leer van de recente Occupy-beweging die ook in horizontale organisatie geloofde en zichzelf ‘boven politiek’ vond staan, maar even snel ten onder ging als ze opkwam. Duik de systeemkritiek in en ga samenwerking aan met bondgenoten die de sociaaleconomische machtsorde kunnen transformeren.

Een strategische hint naar waar die bondgenoten zich bevinden zit in de bijdrage van professor Douglas Rushkoff. Hij vertelt dat een aantal van de allerrijksten ter wereld hem hadden gevraagd om hen te adviseren over hun diepste zorgen. En wat waren die? Niet klimaatontwrichting, want ze hebben stuk voor stuk bunkers laten bouwen met alle voorzieningen om lange tijd te kunnen overleven. Hun diepste zorg was… hoe ze tijdens een zich ontvouwende ramp controle over hun beveiligingspersoneel konden houden.

De allermachtigste mensen op aarde zijn afhankelijk van hun personeel en zijn er doodsbang voor dat ze hen niet meer zullen kunnen controleren. Voor een volgende bundel hoop ik op meer bijdragen over klassenstrijd, strategie en revolutie.

Eva Roovers (red.)
Nu het nog kan
De Bezige Bij 2020 / 189 pagina’s / €10,-