Opsporing verzocht: grote graaiers
Door Bart Griffioen
Ondanks het gokken met giftige kredieten werd de Amerikaanse verzekeringsgigant American International Group (AIG) vorig jaar gered met 170 miljard dollar aan overheidssteun. Toch streken managers daarvan maar liefst 165 miljoen op aan bonussen.
Het onbeperkte graaien aan de top is net zo geglobaliseerd als de financiële markten zelf. Crisis of niet: ook in Nederland regent het beloningen in de bankwereld en het bedrijfsleven. Zo is de kersverse topman bij ING Patrick Flynn 100 duizend aandelen in het vooruitzicht gesteld, ter waarde van maximaal 1,3 miljoen euro. Ook bestuurder Jeroen van der Veer komt naar ING. Hij vertrekt bij Shell, waar hij vorig jaar 8,8 miljoen verdiende – exclusief premies. De oliebaron kwam onder vuur te liggen bij zijn ondernemingsraad, die zich boos maakt over zijn beloning: ‘Overal in het bedrijf wordt bezuinigd, banen worden weggereorganiseerd, soberheid is troef. En voor Shells gepensioneerden staat de indexatie ter discussie. Het is gewoonweg niet uit te leggen.’
Ander voorbeeld is Feike Sijbesma van chemiebedrijf DSM. Die zag zijn inkomen vorig jaar ruimschoots verdubbelen naar 2,5 miljoen euro dankzij een hoger basissalaris, een hogere bonus en het verzilveren van opties. FNV Bondgenoten is verbolgen: ‘Sijbesma maakt goede sier door zijn vaste loon over 2009 te bevriezen, maar hij vertelt er niet bij dat zijn basissalaris in 2008 met 13 procent is gestegen.’
De tegenstellingen worden het duidelijkst bij het geliberaliseerde TNT: postbodes wordt daar een loonsverlaging van 15 procent door de strot geduwd. De ‘loonmatiging’ voor de top daarentegen is zacht gezegd relatief: de bonus voor TNT-baas Peter Bakker is door alle commotie verminderd met 21 procent, maar bedraagt dit jaar nog altijd 460.000 euro.
Als minister van Financiën voelde Wouter Bos zich in een reactie op de beloningen bij ING genoodzaakt zijn bekende ernstige gezicht op te zetten: ‘Mijn ergernis, frustratie en boosheid zijn net zo groot als die van andere Nederlanders die dit niet begrijpen.’ Maar sinds de ex-Shell-manager over de schatkist gaat, legt hij de grote graaiers – alle retoriek over ‘verantwoordelijkheid’ ten spijt – niets in de weg. Over de beloningen bij ING zei hij: ‘Ik heb geprobeerd hieraan iets te doen, maar dat lag niet in mijn macht. De enige oplossing is dat bankiers dit zelf niet meer willen.’
Tijdens het PvdA-congres in maart onderstreepte Bos het ‘sociaal-liberale’ gedachtegoed van de moderne PvdA, ofwel het streven naar een ‘beschaafd kapitalisme’ waarin ‘private kansen samengaan met publieke belangen’. Maar de hele crisis laat zien dat het kapitalisme geen beschaafde versie kent. Hoe gaan ‘privaat en publiek’ samen, als de oplopende prijs van de honderden miljarden voor de financiële wereld wordt doorberekend in een bezuinigingsaanval op onze banen, lonen, pensioenen en uitkeringen? Blijkbaar liggen die neoliberale maatregelen opeens wel ‘in de macht’ van ministers. En als het gaat om de arbeidsvoorwaarden van werknemers is er blijkbaar geen probleem die ‘open te breken’.
De miljoenen aan bonussen en topsalarissen kunnen we beter benutten voor een loonsverhoging voor de miljoenen die het werkelijk nodig hebben. Met een hoge belasting over de bedrijfswinsten kunnen we een begin maken met het redden van onze banen en pensioenen. De miljarden die worden opgeslokt door de aanschaf van de Joint Strike Fighter en de impopulaire bezetting van Afghanistan (een operatie met een prijskaartje van ruim 2 miljoen euro per dag) kunnen beter worden gepompt in goed onderwijs, gezonde zorg en duurzame energie.
Maar om dit alles dichterbij te brengen is meer maatschappelijke pressie, politieke moed en democratische controle nodig. We zouden de hele economie uit de wurggreep moeten halen van de bazen, bonusjagers en grootaandeelhouders en in handen moeten brengen van de gemeenschap – waarmee we eindelijk een punt zetten achter dit failliete systeem.