Opnieuw historische nederlaag voor Duitse sociaaldemocratie

De uitslag van de landelijke verkiezingen in Duitsland kwam niet als een verrassing. Het betekende wederom een historische nederlaag voor de failliete sociaaldemocratie. Met slechts 23 procent van de stemmen behaalde de SPD het slechtste resultaat sinds haar bestaan. De radicaal-linkse partij Die Linke brak met 12,4 procent definitief door in het politieke landschap.

29 september 2009

spd02_DW_Hamburg_Ha_763178a
Door Mona Dohle

Als gevolg van de verkiezingsuitslag zal de Bondsrepubliek opnieuw vier jaar door Angela Merkel geregeerd worden. Deze keer zal echter de rechts-liberale FDP de coalitiepartner zijn. Hiermee is een nieuwe aanval op de verzorgingsstaat zo goed als zeker. Voorafgaand aan de verkiezingen kondigde de voorzitter van de FDP, Guido Westerwelle, al aan dat hij de vennootschap en de successiebelasting wil verlagen. Bovendien eist hij dat de zojuist ingevoerde (volgens Westerwelle ‘socialistische’) gezondheidsfonds wordt afgeschaft. De geplande invoering van een landelijk minimumloon zal waarschijnlijk de komende vier jaar niet eens meer ter sprake komen. Dat dit vooral een kabinet zal gaan worden van de bedrijven blijkt wel uit de positieve reactie van de aandelenbeurs op de verkiezingen. Vooral de aandelen van de energie bedrijven RWE en EON stegen, waarschijnlijk in anticipatie op steun van de nieuwe regering voor kernenergie.

Hoewel de internationale media het vooral hebben over de historische nederlaag van de SPD behaalde de combinatie CDU/CSU van Angela Merkel eveneens het slechtste resultaat sinds 1949. Beide regeringspartijen verloren vooral doordat een hoop kiezers thuis bleven. Daarnaast stapten veel kiezers van de regeringspartijen over naar de kleinere partijen, de rechts-liberale FDP won hierdoor flink en werd door de pers als de grote winnaar aangewezen. Ter linkerzijde wonnen de Groenen en Die Linke eveneens, in totaal behaalden zij zelfs een grotere overwinning dan de FDP. De verkiezingen kunnen dan ook niet worden neergezet als een ruk naar rechts. Van de opmars van extreemrechts in Europa was bijvoorbeeld niet veel te merken tijdens de verkiezingen, de extreemrechtse NPD bleef nagenoeg gelijk met een licht verlies van 0,1% en behaalde daarmee niet eens de kiesdrempel.

Een signaal naar Nederland

De uitslagen van deze verkiezingen vormen het meest recente hoofdstuk in een tendens die al langer gaande is. De gevestigde partijen hebben door de afbraakpolitiek van de afgelopen decennia hun band met de bevolking verloren en met name de traditionele sociaal-democratische partijen worden hier nu op afgerekend. In Nederland staat de PvdA nog maar op 14 zetels en in Groot-Brittannië is de regerende Labour Party van Gordon Brown gedegradeerd tot de derde partij in de peilingen. Binnen de SPD is nu dan ook een discussie ontstaan over het verlies van afgelopen zondag. Volgens de mainstream media en sommige SPD politici is de Nederlaag terug te voeren op de persoon van SPD voorzitter Franz Müntefering. In plaats van een inhoudelijke discussie ontwijkt de SPD dus op persoonlijke beschuldigingen. Zij pleiten voor een ‘verjonging’ van de partij met Frank-Walter Steinmeier als nieuwe voorzitter. Hun strategie is dus om deze grijze technocraat om te toveren in een dynamische Duitse Obama.

De linkervleugel zoekt de oorzaak veel meer bij het gevoerde beleid. De SPD’er Andrea Nahles concludeerde dan ook: ‘We hebben de verkiezingen niet de afgelopen elf maanden verloren maar in de afgelopen elf jaar’. Zij doelt daarmee op de enorme afbraak van het sociale stelsel onder de SPD regering Schröder en het gebrek aan ruggengraat dat de SPD in de grote coalitie heeft laten zien. Ook de secretaris-generaal van de SPD, Hubertus Heil, voert de nederlaag op de politiek van de afgelopen jaren terug. Het waren vooral de de bezuinigingen op de sociale zekerheid en de verhoging van de AOW leeftijd naar 67 die de SPD stemmen hebben gekost. Deze inschattingen worden bevestigd door analyses van de verkiezingen. Volgens de Berlijnse krant Die Tageszeitung verloor de SPD rond 900.000 stemmen aan Die Linke.

Consequent tegengeluid

g8-gipfelprotest-rostock

De nederlaag van de SPD staat in schril contrast met de winst van de Groenen en Die Linke. Terwijl Die Linke enkele jaren geleden nog werd uitgelachen als een partij van oud-communisten, is ze inmiddels uitgegroeid tot een factor in de Duitse politiek die serieus moet worden genomen. Dit is het gevolg van de consequente oppositie die de partij heeft gevoerd tegen de afbraakpolitiek van de SPD. Daarnaast wist ze zich ook te profileren door de invoering van een landelijk minimumloon te eisen en als enige partij duidelijk stelling te nemen tegen de oorlog in Afghanistan. Vooral de Groenen hebben op dat gebied de afgelopen jaren juist veel sympathie verloren door hun steun aan de oorlog. Dat zij desondanks een overwinning wisten te boeken heeft vooral te maken met het failliet van de SPD.

Binnen de SPD begint steeds meer het besef te ontstaan dat een eventuele coalitie met Die Linke de beste kans biedt om weer te gaan regeren. Hierdoor zal de partij verder naar links moeten bewegen. Het is deze zelfde logica die de landelijk voorzitter van Die Linke, Oskar Lafontaine, drijft. Als oud-SPD-politicus is hij vooral geïnteresseerd in regeringsdeelname en het is dan ook de vraag in hoeverre hij bereid is consequent oppositie te blijven voeren als regeringsdeelname een serieuze optie gaat worden. De Duitse verkiezingen tonen opnieuw een trend aan als het gaat om het verval van de sociaaldemocratie en de winst van strijdbaar links. Het succes van Die Linke lijkt veel op het succes van de SP enkele jaren terug in Nederland. De belangrijkste uitdaging voor Die Linke is nu dan ook zich niet te veel laten afleiden door een focus op regeringsdeelname, maar juist voort te bouwen op het succes van een consequent links geluid zowel in de bondsdag als op straat.