Op naar een heel hete herfst
Manifestatie van stakende buschuaffeurs uit het streekvervoer in Dan Haag, 16 september 2022.
Volgens het Centraal Planbureau daalt de koopkracht dit jaar met 6,8 procent. Dat is de grootste daling sinds de Tweede Wereldoorlog. Achter dit percentage gaan grote verschillen schuil. Terwijl de koopkracht van werkenden en uitkeringsgerechtigden keldert, schieten de bedrijfswinsten namelijk omhoog. Mensen met een laag inkomen geven naar verhouding bovendien een groter deel van hun inkomen uit aan boodschappen en energie – de kostenposten die nu het sterkst groeien.
De exploderende prijzen en winsten laten opnieuw zien dat de bewering dat marktwerking voor evenwicht en matiging zorgt, niets meer dan een neoliberale leugen is. De stijgende prijzen van energie en voedsel leiden juist tot een toename van speculatie. Dat leidt tot kortetermijnwinsten van rijke investeerders en financiële instellingen, maar ook tot nog scherpere prijsstijgingen met alle gevolgen van dien.
Gewoonlijk worden de gevolgen van dergelijke speculatie vooral gevoeld in gebieden als de Hoorn van Afrika, Afghanistan en India. Nu treffen ze ook grote groepen mensen in het centrum van de kapitalistische wereld.
De gevolgen daarvan voor mensen met een laag inkomen zijn enorm. De krantenberichten liegen er niet om. Steeds meer mensen laten hun gas afsluiten om een grote rekening te voorkomen of nemen andere maatregelen om zoveel mogelijk te besparen. Johan ‘de Boterhammenman’, die al jaren boterhammen smeert voor schoolkinderen in de Rotterdamse wijk Vreewijk, gaf recent aan dat hij het niet meer redt. De kosten lopen op en het kost hem steeds meer tijd om aan de sterk toegenomen vraag te voldoen. In de wijk Lombardijen viel een basisschoolleerling onlangs flauw omdat hij het hele weekend niet te eten had gehad.
Kruimels
De regering liet de situatie maanden op zijn beloop en gaf vervolgens aan dat maatregelen pas volgend jaar zullen volgen. Het minimumloon en de daaraan gekoppelde uitkeringen gaan dan met 10 procent omhoog. Dat is mooi nieuws, maar die loonsverhoging zal de inflatie niet geheel compenseren: voor een volwassen persoon met een 40-urige werkweek en een minimumloon komt dit neer op een bruto loonsverhoging van een euro per uur. Bovendien is compensatie alleen volstrekt onvoldoende. De huidige crisis laat juist zien dat een groot deel van de bevolking structureel te weinig overhoudt en daarom geen klappen kan opvangen. Om dat te verhelpen zijn veel radicalere maatregelen nodig.
Inmiddels heeft het kabinet aangekondigd ook iets aan de energierekening te gaan doen. Er moet een fonds komen waarmee schulden van mensen die door de energierekening in betalingsproblemen komen, kunnen worden overgenomen. De details van dat plan zijn nog niet duidelijk, maar het gevaar is dat de regeling mensen pas gaat helpen als ze al diep in de problemen zitten.
Cao-front
Om onze levensstandaard te verdedigen is verzet hoognodig. Dat beperkt zich momenteel nog tot het cao-front. Het spoorwegpersoneel liep daarin voorop en wist een behoorlijke loonsverhoging binnen te halen, al lukte het nog niet om automatische prijscompensatie af te dwingen. Het onderhandelaarsakkoord ligt op het moment van schrijven nog voor bij de leden, die zullen beslissen of het resultaat voldoende is. Inmiddels is ook het streekvervoer in actie voor een betere cao.
De staking bij NS maakt heel duidelijk dat strijd loont en toont de weg vooruit. In verschillende kranten wordt gespeculeerd dat het voorbeeld van NS zal leiden tot een stakingsgolf en een loongolf. Dat is geen overbodige luxe. Het is duidelijk dat werkgevers de lonen pas gaan verhogen als ze daartoe gedwongen worden. Het is een illusie dat oproepen vanuit het kabinet om lonen te verhogen en zo de koopkracht te beschermen veel indruk zullen maken. Aangezien kapitalistische bedrijven concurreren zijn ze erg voor meer koopkracht van consumenten en loonsverhogingen bij de concurrent, maar nooit bij hun eigen personeel. In collectieve onderhandelingen is het niet veel anders. Uit een reconstructie door De Telegraaf van de koopkrachtonderhandelingen van afgelopen zomer blijkt dat werkgevers bereid waren om de lonen over de hele linie met 5 procent te verhogen, maar alleen als de belachelijk lage belasting op winst niet verhoogd zou worden.
Hete herfst
Het is dus te hopen dat de staking bij NS andere sectoren inspireert om het goede voorbeeld te volgen. Daar zijn echter twee problemen bij: in veel sectoren zijn cao’s niet verlopen en moet personeel het doen met oudere afspraken, die geen rekening houden met de enorme inflatie. Waar mogelijk moeten cao’s worden opengebroken, zodat de arbeidsvoorwaarden aan de nieuwe situatie kunnen worden aangepast.
Een tweede probleem is dat in veel sectoren geen actieve vakbondsgroepen meer bestaan en dat vakbondsmacht is geërodeerd of zelfs nooit is opgebouwd. Decennia van polderen en halfslachtige actietrajecten die eindigen met het inleveren van verworven rechten in slappe akkoorden zoals het pensioenakkoord, hebben ertoe geleid dat de vakbonden zijn leeggelopen.
Het heropbouwen van vakbondsmacht kan niet zomaar uitgeroepen worden. Er moeten handvatten zijn om mee te organiseren. Grote landelijke mobilisaties kunnen daarin van groot belang zijn. De vakbondsleiding heeft zich de hele zomer beziggehouden met polderen. Tegen het einde van de zomer viel eindelijk het kwartje dat er actie gevoerd moet worden. ‘FNV gaat krachtige loongolf organiseren’, was te lezen op fnv.nl, maar tot nog toe blijft het bij spierballentaal en een algemene oproep om lid te worden.
Het wordt tijd dat de FNV aan heel Nederland duidelijk maakt waarom je vakbondslid moet zijn, door de bijna 1 miljoen mensen die al lid zijn de straat op te roepen. Vorige maand zei FNV-voorzitter Tuur Elzinga dat de ‘kans’ op een ‘hete herfst’ meer dan 50 procent is. Maar klassenstrijd is geen kwestie van kans – de vraag is of de FNV-leiding acties gaat organiseren en tot nog toe is het antwoord: ‘nee’.
De kans dat Tuur Elzinga in de komende weken uit zichzelf een ruggengraat ontwikkelt is beduidend kleiner dan 50 procent. Als vakbondsleden moeten we de FNV-leiding onder druk zetten om initiatieven te nemen. Tijdens de NS-staking stroomden de steunbetuigingen uit allerlei hoeken van de vakbeweging en de bredere linkse beweging binnen. Er is een breed gevoel dat we aan de bak moeten om te voorkomen dat het een heel koude winter gaat worden. Dat sentiment moet nu zo breed mogelijk worden gemobiliseerd om ook de vakbondsleiding in beweging te brengen.