Norman Mailer en de Amerikaanse dreiging

Het was de droom van Norman Mailer om de Grote Amerikaanse Roman te schrijven. Maar bij zijn dood op 84-jarige leeftijd afgelopen weekend was het duidelijk dat hij daarin niet was geslaagd.

Door Alex Callinicos

Zijn eerste en beroemdste roman, The Naked and the Dead (Nederlandse vertaling: Helden zonder Glorie) was gebaseerd op zijn ervaringen in militaire dienst tijdens de Tweede Wereldoorlog in het Pacific-gebied. Het boek werd gepubliceerd in 1948, toen Mailer 25 was, en maakte hem beroemd.

Mailer was één van een handvol hoogst getalenteerde joodse schrijvers – waaronder Philip Roth en Saul Bellow – die de literaire wereld binnendenderden in de eerste decennia na de Tweede Wereldoorlog. Mailer zelf stortte zich in het verwerken van de Amerikaanse maatschappij in al zijn variatie en dreiging. In zijn jonge jaren was hij hierin, net als andere joodse intellectuelen van zijn generatie, beïnvloed door contact met de trotskistische beweging.

Helden zonder Glorie is geschreven vanuit het perspectief van een infanterist die zijn illusies kwijt is geraakt. Een belangrijke conversatie schetst de oorlog als een botsing tussen rivaliserende bureaucratische rijken, die allemaal de gewone mensen als rauw vlees in hun productie- en vernietigingsapparaat behandelen.

Mailers tweede boek, Barbary Shore (1951) is gesitueerd in een logement in Brooklyn dat door allerlei linkse en ex-linkse mensen en ook door FBI-spionnen bewoond wordt, waaronder een jonge vrouw die verpletterd was door het feit dat zij Leon Trotski aan zijn stalinistische moordenaar had voorgesteld.

Barbary Shore was geen succesvolle roman. Critici stortten zich erop, in de woorden van James P. Cannon, veteraan van de Amerikaanse trotskisten, “als een stel bouncers in een sjiek casino”. Maar het boek brengt wel iets over van de claustrofobie en wanhoop die velen moeten hebben gevoeld op het hoogtepunt van de Koude Oorlog.

Niet dat wanhoop Mailers leven beheerste. Hij was te druk met het bewijzen van zijn mannelijkheid via bokswedstrijden en vechtpartijen. Deze diepe seksistische obsessie met mannelijkheid en geweld was ongetwijfeld de grootste tekortkoming van Mailer. Hij kwam er ooit mee weg dat hij een van zijn echtgenotes had mishandeld en schreef een belachelijke aanval op de beweging voor vrouwenbevrijding in de jaren zeventig.

Maar in dezelfde periode kwamen ook twee van zijn grootste literaire prestaties uit. Hij stortte zich in de beweging tegen de Vietnamoorlog. Het resultaat waren twee proeven van hedendaagse journalistiek – The Armies of the Night, over de protesten tegen de oorlog buiten het Pentagon in 1967; en Miami and the Siege of Chicago, over de presidentsverkiezingen van 1968. Ze zijn belachelijk zelfvoldaan en cirkelen voortdurend rond Mailer’s eigen gigantische ego, zonder enige pretentie van ‘objectieve’ verslaggeving. Tegelijk zijn ze zeer krachtig en levendig, soms ontroerend, en weten ze belangrijke historische momenten te vatten. Mailer hanteerde dezelfde methode om over diverse andere onderwerpen te schrijven: de maanlandingen, Marilyn Monroe, de veroordeelde moordenaar Gary Gilmore. Maar hij bereikte daarmee nooit meer echt de intensiteit van die boeken.

Hij schreef meer romans. In één daarvan probeert hij de rol van de CIA in de geschiedenis van het Amerikaanse wereldrijk te traceren, en zijn laatste boek is gewijd aan de kindertijd van Hitler. Aan ambitie ontbrak het Mailer nooit. Hij was niet het soort schrijver dat een kleine diamant polijstte tot een perfect kunstwerk. Hij schilderde op een groot doek, en als de streken van zijn kwast vaag een beetje ruw waren, dan was dat maar zo.

Mailer beschreef zichzelf tegenover de ex-trotskistisch schrijver Christopher Hitchens als een “linkse conservatief”, en dat klopt wel. Er waren tal van maatschappelijke instellingen die hij niet wist uit te dagen. Het meest duidelijke voorbeeld daarvan was wel de onderdrukking van vrouwen. Maar hij had een scherp oog voor de leugens van de machtigen. Mailer werd dan ook niet, zoals veel tijdgenoten, een neoconservatief. Hij bleef een criticus van het Amerikaanse buitenlandse beleid. “Bush hanteert het kwaad als een drug”, zei hij in een recent interview.

In de jaren zestig, toen Mailers zichzelf berucht maakte, bereikte Philip Roth grote beroemdheid. Zijn roem berustte niet op politieke betrokkenheid, maar op een komische epos over masturbatie, Portnoy’s Complaint. Meer recent, nadat hij een aantal romans schreef waarin hij Amerika’s innerlijke kwellingen verkende, is hij een krachtig criticus van het bewind van Bush geworden. Als hij zijn literaire vaardigheden inzet om dieper te graven, is het resultaat wellicht het meesterwerk dat Mailer ontglipte.

Vertaald uit de Socialist Worker van deze week.