Nieuwe overheidsinjecties VS doen wereldwijde spanningen toenemen

De leiders van de G20-landen sloten vrijdag op de slotdag van hun economische top in Seoul de rijen, maar stelden gesprekken over de ‘valuta-oorlog’ tussen enkele grote landen voorlopig uit. Daarmee is hun zorg over het bestaan van zogenoemde overschot- en tekortlanden verre van geweken, een onbalans die volgens economen een destabiliserend effect op de wereldeconomie heeft. Alex Callinicos analyseert deze dynamiek in het licht van pogingen om de kwakkelende Amerikaanse economie te stimuleren.
15 november 2010

Foto: antikapitalistische demonstranten botsen met de politie tijdens een betoging tegen de G20-top in Seoul (11 november)

John Maynard Keynes betoogde dat een van de belangrijkste oorzaken voor de instabiliteit van de kapitalistische economie te vinden is in het feit dat ze voortgedreven wordt door investeringen die gokken op bepaalde toekomstscenario’s. Momenteel is sprake van een bijzonder onzekere toekomst, zelfs volgens kapitalistische standaarden.

De financiële crisis van twee jaar geleden heeft de wereldeconomie in de ergste recessie sinds de jaren dertig van de vorige eeuw gestort. Maar, zoals Barack Obama de kiezers in de VS voorhield, de enorme bedragen die de belangrijkste kapitalistische economieën bereid waren om in de winter van 2008/2009 op tafel te leggen, hebben voorkomen dat de recessie net zo erg werd, of zelfs erger, als in de crisisjaren van voor de Tweede Wereldoorlog. Volgens de officiële lezing zijn we nu aangeland in een periode van ‘herstel’.

Toch blijft het beeld tegenstrijdig. Dankzij een enorme groei aan investeringen die gedragen worden door staatsbanken, heeft de Chinese economie de laatste achttien maanden snel kunnen groeien. Daardoor zijn verscheidene andere economieën waarvan China afhankelijk is weer overeind gekrabbeld, van exporteurs van ruwe grondstoffen zoals Brazilië, tot producenten van kwaliteitsgoederen, zoals Duitsland. De VS, nog altijd het centrum van de wereldeconomie, is echter maar langzaam gegroeid.

Werkloosheid

Om te begrijpen waarom Obama in de tussentijdse verkiezingen een afstraffing heeft gekregen hoef je maar te kijken naar de werkloosheidscijfers. Zeventien procent van de beroepsbevolking in Amerika zit zonder baan, inclusief de mensen die niet meer gemotiveerd zijn om een baan te zoeken en de part-time werknemers die graag meer willen werken.

In oktober was de grootse banengroei te zien, maar Heidi Shierholz van het Economic Policy Institute heeft kanttekeningen: ‘Als de groei in dit tempo zou doorzetten, dan zou de economie pas over grofweg twintig jaar weer op het werkgelegenheidsniveau van vóór de recessie zitten.’

De langzame groei en hoge werkloosheid verklaren waarom de centrale bank van de VS, de Federal Reserve Board, vorige week een nieuwe fase (‘QE2’) aankondigde in de zogeheten ‘kwantitatieve versoepeling’. Op het hoogtepunt van de crisis poogden een paar van de grootste banken de economische ineenstorting tegen te houden door de moderne variant van het drukken van geld: het kopen van staatsobligaties en particuliere schuldbewijzen om daarmee de hoeveelheid geld in omloop te vergroten.

Schulden

Nu heeft de Amerikaanse centrale bank besloten om tot aan juli 2011 opnieuw 600 miljoen dollar in de economie te pompen. QE2 heeft als doel de kwakkelende economie te stimuleren. Maar het is verre van zeker of dit ook zal lukken. Veel bedrijven en huishoudens gaan gebukt onder schulden die ze tijdens de groei halverwege de jaren 2000-2010 hebben opgedaan. Ze zijn nu bezig hun uitgaven te beknotten.

Veel banken zitten met hetzelfde probleem. Daarom zal QE2 niet automatisch leiden tot meer uitgaven. Aan de andere kant kunnen de centrale banken ook niet veel meer dan dit. Het verlagen van de rente is lastig, want de rentepercentages zijn in veel ontwikkelde kapitalistische landen al erg laag.

Keynes noemde deze situatie een ‘liquiditeitsval’. Volgens hem was de beste methode om uit een inzinking te komen als de staat de plaats zou innemen van de private sector en in die positie meer zou gaan uitgeven. Maar die methode is politiek niet haalbaar. Verregaande bezuinigingen in Europa plus de Republikeinse overname van het Huis van Afgevaardigden betekenen dat Obama’s roep voor een nieuwe uitgave-impuls aan dovemansoren gericht is.

Dollar

QE2 zou de waarde van de dollar kunnen drukken, zodat Amerikaanse exportproducten goedkoper worden en de economie gestimuleerd wordt. Het vooruitzicht op QE2 maakte dat de dollar de afgelopen maanden zakte ten opzichte van de euro en de yen. Maar tegenover de Chinese renminbi is de dollar nauwelijks gezakt. De leiders van China hebben hun munt gefixeerd op een lage koers ten opzichte van de dollar, zodat hun gigantische exportmachine kan blijven draaien.

QE2 zal ertoe leiden dat de conflicten tussen kapitalistische staten geïntensiveerd zullen worden. Cui Tiankai, een waarnemende Chinese minister van Buitenlandse Zaken, en Wolfgang Schäuble, de Duitse minister van Financiën, hebben QE2 afgewezen. De grote economieën op het zuidelijk halfrond zijn woedend dat de VS hen overspoelt met speculatief geld.

De G20-top in Seoul leverde afgelopen week dan ook niets op: de VS en China blijven lijnrecht tegenover elkaar staan in hun monetaire politiek. De waarschuwing van de Braziliaanse minister van Financiën, Guido Mantega, dat de wereld afstevent op ‘valuta-oorlogen’ lijkt de spijker op z’n kop te slaan.