Nieuwe boeken van en over Hegel
Door Rob Gerretsen
Hegel is een moeilijk te lezen en te begrijpen filosoof, maar zijn werk blijft belangrijk. Hij heeft een grote invloed gehad op Marx, Lenin en vele anderen. Marx schreef in januari 1858 aan Engels dat hij voor zijn methode van werken veel nut had gehad van het feit dat hij ʻbij zuiver toevalʼ Hegels Logica weer eens had ʻdoorgebladerdʼ. Hij spreekt over het rationele van de methode die Hegel ontdekte, maar tegelijk mystificeerde.
In het nawoord van de tweede Duitse druk van Het Kapitaal deel 1 schrijft Marx: ʻMijn dialectische methode is in wezen niet alleen verschillend van de hegeliaanse, maar staat er lijnrecht tegenover. Voor Hegel is het denkproces, dat hij onder de naam van Idee zelfs in een zelfstandig subject verandert, de demiurg (ambachtsman, red.) van het werkelijke, dat er slechts de uiterlijke verschijning van vormt. Daarentegen is bij mij het ideële niets anders dan het in het menselijke brein getransponeerde en vertaalde materiële. (…) De mystificatie, waaronder de dialectiek bij Hegel te lijden heeft, neemt geenszins weg dat hij de eerste was die volledig en bewust haar algemene bewegingsvormen heeft uiteengezet. Ze staat bij hem op de kop. Men moet haar binnenstebuiten keren om in het mystieke omhulsel de rationele kern te vinden.ʼ
Lenin vond dat, om Het Kapitaal van Marx goed te kunnen begrijpen, je toch ook minstens de gehele Logica van Hegel moest hebben gelezen. De Fenomenologie is de eerste grote boekpublicatie van Hegel en dateert uit 1807. De titel luidde: System der Wissenschaft. Erster Theil, die Phänomenologie des Geistes.
Van Erp geeft in zijn boek eerst een korte levensschets van Hegel, die in 1770 geboren werd in Stuttgart. Toen hij achttien was, ging hij studeren aan het Tübinger Stift, waar hij vanaf 1790 een kamer deelde met Friedrich Hölderlin en Friedrich von Schelling. In 1793 kreeg Hegel een baan als huisleraar in Bern. Tot zijn vreugde kon hij in 1797 naar Frankfurt verhuizen, waar hij woonde tot 1801. Daarna werd hij onbezoldigd privaatdocent in Jena. In dat jaar verscheen zijn eerste filosofische publicatie over de verschillen tussen de filosofie van Schelling en Fichte. In 1805 werd Hegel – weer onbezoldigd – buitengewoon hoogleraar.
Hegel was diep onder de indruk van Napoleon, die in oktober 1806 met zijn leger Jena binnentrok. Hegel vluchtte toen met zijn manuscripten naar Bamberg, waar hij ging werken voor de Bamberger Zeitung. In 1811 trouwde hij met de twintig jaar jongere Marie von Tucher. In 1816 kreeg Hegel een aanstelling als hoogleraar in Heidelberg. In september 1818 verhuisde hij naar Berlijn. Hegel stierf in 1831.
Van Erp gaat daarna kort en systematisch in op het werk van Hegel, waarbij hij de structuur en de belangrijkste begrippen uitlegt. Hij begint met De Fenomenologie uit 1807. Daarna volgen hoofdstukken over de Logica en de Enzyklopädie, over de rechtsfilosofie, over Hegels colleges over de wereldgeschiedenis en over de absolute geest. Tot slot geeft Van Erp een overzicht van Hegels werk en van recente uitgaven daarvan.
Georg W. F. Hegel – Fenomenologie van de geest. Uitgeverij Boom / 495 paginaʼs / € 49,90
Herman van Erp – Hegel. Uitgeverij Boom / 154 paginaʼs / € 16,90