Niet langer onzichtbaar

In Kom vrouwen, aangepakt! De revolutie van socialiste Trien de Haan heeft historicus Bart Lankester het inspirerende levensverhaal van Trien de Haan opgetekend. Trien de Haan was stakingsleider, oprichter van een radicaal-feministische vrouwenbond en lid van het centrale bestuur van de Revolutionair Socialistische Partij.
20 september 2018

Door Mylène Bolder

Trien Zwagerman kwam uit een boerengezin in West-Friesland. De schrijnende omstandigheden op het platteland hadden een grote impact op haar leven. Nadat ze haar partner Bart de Haan had ontmoet, raakte ze betrokken bij linkse politiek. Ze verhuisden naar Hoorn, waar Trien lid werd van de door Henk Sneevliet opgerichte Revolutionair Socialistische Partij (na een fusie in 1935 de RSAP). Jarenlang speelde Trien een vooraanstaande rol in Noord-Holland en West-Friesland en later nam ze zitting in het landelijk bestuur.

Het verhaal van Trien de Haan- Zwagerman is helaas bij weinig mensen bekend. Gelukkig brengt Bart Lankester daar verandering in. Het levensverhaal en activisme van Trien de Haan zijn namelijk zeer vernieuwend en belangrijk geweest. Ironisch genoeg komt een deel van de informatie in het boek uit het archief van de Nederlandse Inlichtingendienst. Daar was zij wél bekend. Trien de Haan was naast Henriette Roland Holst de enige vrouw hoog op de lijst van belangrijkste linkse activisten.

Moeder en huisvrouw

Trien de Haan was een ongeschoolde huisvrouw en moeder die een groot deel van haar leven in armoede leefde. In haar omgeving was ze veelal de enige vrouwelijke activist, maar dat deerde haar niet. Haar hart voor de revolutionaire zaak was uitzonderlijk groot. Binnen de partij maakte Trien de Haan zich sterk voor vrouwenbevrijding en het activeren van (ongeschoolde) vrouwen. Trien richtte binnen de vakcentrale (NAS) een socialistische vrouwenbond met bijhorende revolutionaire vrouwenkrant op. In het eerste nummer van De Vrouwenkrant uit mei 1932 riep zij op om tegen armoede en werkloosheid te vechten. Trien sprak andere huisvrouwen rechtstreeks aan: ‘Vooral de vrouw moet ons hierin bijstaan. De vrouw die thuis steeds in zorgen zit en wier heele wezen en denken gebaseerd is op dat eene: Hoe moet ik van de eene week in de andere komen?’.

Vooruitstrevend en uniek

Trien de Haan was op allerlei vlakken vooruitstrevend, ook in praktische zin. Zo zette zij vanuit huis een kliniek op om gezinnen en vrouwen te ondersteunen door voorlichting te geven en anticonceptie te verstrekken. Ze ging hier zelfs mee door tijdens de oorlog, nadat de nazi’s dit hadden verboden.

Ook de rol die Trien de Haan speelde als stakingsleider in 1936 bij een werkverschaffingsproject was uniek. De stakers kwamen in actie tegen de slechte omstandigheden en betaling van hun dwangarbeid. In De Vrouwenkrant schreef Trien de Haan: ‘Laten we niet aanvaarden het langzaam vermoorden van het geestelijk verzet der arbeiders, door de hongerzweep, die ze steeds harder neer laten komen op de ruggen der arbeiders’. Dat Trien als woordvoerder werd gevraagd terwijl zij zelf geen onderdeel was van de staking toont aan hoezeer haar werk als socialiste serieus werd genomen. Bart Lankester benadrukt dat er in die periode wereldwijd maar enkele voorbeelden zijn van vrouwelijke stakingsleiders, waarvan Trien de enige vrouw was die een staking leidde van enkel mannen.

Ondergronds verzet met Sneevliet

In 1940 werd de RSAP door de nazi’s verboden. Trien was ondertussen toegetreden tot de leiding van de RSAP, ook wel bekend als de Sneevliet-groep. Zij gingen ondergronds en noemden zich het Marx Lenin Luxemburg-front. Ze drukten illegaal kranten en regelden onderduikadressen en valse persoonsbewijzen. In 1942 werd de gehele leiding opgepakt. Trien werd als enige leider van het MLL-front niet gefusilleerd.

De belangrijke rol van Trien binnen de Sneevliet-groep en de RSP/ RSAP is deels onbekend gebleven. Sneevliet probeerde zijn vertrouwelinge te beschermen tijdens zijn strafrechtelijk proces. Hij riep in de rechtszaal op om de opgepakte vrouwen (waaronder Trien en zijn eigen vrouw) te ontzien, aangezien zij ‘niets anders hebben gedaan dan partners van politieke mannen te zijn’. Voor Trien gold dit helemaal niet. Haar partner Bart de Haan werd niet opgepakt en stond politiek juist meer op de achtergrond.

Trien werd gedeporteerd naar concentratiekamp Ravensbrück in Duitsland en overleefde de verschrikkelijke ontberingen in het kamp ternauwernood. Na de oorlog werd Trien de Haan weer politiek actief, hoewel ze kampte met een enorm trauma. Ze werd lid van de PSP en bleef dit tot haar dood. Trien de Haan werd 94 jaar.

Deze biografie is meer dan alleen een levensverhaal. De biografie verweeft het tomeloze activisme van Trien de Haan met een kwart eeuw roerige geschiedenis en maatschappelijke ontwikkelingen. Een tijd die werd gekenmerkt door het bezuinigingsbeleid van de anti-socialistische regering onder Colijn, door het Jordaanoproer in Amsterdam, door de Twentse textiel-stakingen, en natuurlijk door de Tweede Wereldoorlog. Met deze indrukwekkende biografie maakt Bart Lankester op prachtige wijze een einde aan de onzichtbaarheid van Trien de Haan.

Bart Lankester
Kom vrouwen, aangepakt! De revolutie van socialiste Trien de Haan
Prometheus 2017 / 343 pagina’s / €24,99