Marktwerking zet mes in onze zorg
Foto: Protest tegen de bezuinigingen op de GGZ op het Haagse Malieveld, 29 juni 2011.
Door Mark Kilian
De verzekeringspremies gaan volgend jaar meerdere tientjes omhoog. Het eigen risico gaat van 170 naar 220 euro. Terwijl het kabinet zo onze verplichte zorguitgaven opschroeft, doet het er alles aan om ons te weerhouden een beroep te doen op die zorg. Het basispakket wordt namelijk uitgekleed. We moeten een steeds groter deel van de behandelingen zelf betalen. De vergoedingen worden verlaagd voor fysiotherapie, psychologische hulp en dieetadvies – onder andere.
Op het nippertje bleef de rollator in het basispakket, na een Kamerdebat. Ook de maatregel uit het regeerakkoord om mensen met een IQ tussen de 70 en 85 het recht op zorg te ontnemen wordt een jaar uitgesteld. Maar dit geeft wel aan wat Rutte nog voor ons in petto heeft.
De AWBZ, het laatste restant van de collectieve zorg, wordt afgebroken. Bejaarden en gehandicapten die in een instelling wonen krijgen dit niet meer via de AWBZ, maar moeten huur gaan betalen. De staatsbijdrage aan de AWBZ, in 2010 nog 2,3 miljard, wordt geschrapt.
Minister Schippers rechtvaardigt de bezuinigingen met het spookbeeld van stijgende zorgkosten, van 63,5 miljard euro nu naar 80 miljard in 2015. Maar dat is ons geld. Zelfs van de totaal 23,3 miljard aan AWBZ-gelden in 2010, betaalden we 21,1 miljard zelf.
Het kabinet zegt 900 miljoen te besparen door het mes in het persoonsgebonden budget (pgb) te zetten. Door ‘Zorg In Natura’ aan te bieden via bestaande instellingen, hoopt staatssecretaris Veldhuizen van Zanten dat 67.000 mensen afzien van de zorg waar ze recht op hebben.
Het schrappen van de pgb’s kost 20.000 ‘arbeidsjaren’ per jaar – dus tienduizenden banen. Bij zijn aantreden beloofde het kabinet 12.000 zorgbanen extra. Dat blijkt dus een leugen.
Concurrentie
De uitholling van de zorg versnelde in 2006, toen VVD-minister Hoogervorst het oude zorgstelsel ophief, en iedereen zich verplicht particulier moest verzekeren. Marktwerking zou de zorg ‘beter én betaalbaarder’ maken. Maar het omgekeerde is waar. Overal waar zorg door concurrentie wordt beheerst, verslechtert deze terwijl de kosten de pan uit schieten. In vijf jaar zijn de vaste premies met bijna de helft gestegen.
Ook de toegankelijkheid neemt af. In mei 2011 meldde de Cliëntenmonitor AWBZ dat 90 procent van de mensen die persoonlijke begeleiding nodig heeft, dat niet meer voor elkaar krijgt. Dit komt doordat die zorg nu buiten de AWBZ valt en via de gemeenten loopt.
De hogere eigen bijdrage treft vooral de allerarmsten. De GGZ-instellingen hadden de afgelopen jaren 12.000 zwervers en mensen met geestelijke problemen van straat gehaald. ‘Verslaafden en psychiatrische patiënten zullen in Rotterdam en omstreken weer het straatbeeld bepalen’, zei Sjef Czyzewski van Bouman-GGZ, de grootste organisatie voor verslaafdenzorg in de Rijnmond.
Volgens het SP-rapport Zorg Voor Elkaar is het aantal niet-betalers gestegen van 190.210 in 2006 tot 318.460 in 2009. Ongeveer 271.000 mensen kunnen hun premies niet betalen. Dat aantal zal met de nieuwe maatregelen zeker verder stijgen.
Straks moeten verzekeraars en zorginstellingen niet over één derde, maar twee derde van de behandelingen onderhandelen. Zo worden onze premies niet besteed aan de zorg zelf, maar aan een bureaucratisch circus. Bovendien bepaalt de verzekeraar wat ‘goede zorg’ is, welk medicijn er wordt vergoed, en welke instelling de zorg verleent.
De winstmarge geeft daarbij steeds meer de doorslag.Wantoestanden in de zorg waren al structureel. In april meldde de NRC dat bijna de helft van de verpleeghuizen onhygiënisch werkt. Dat vloeit direct voort uit een logica van concurrentie en ‘kostenbeheersing’.
‘Leugenaar’
De bezuinigingen worden niet zomaar geaccepteerd. Personeel en instellingen in de GGZ protesteren tegen de prijsstijging van de geestelijke gezondheidszorg, die meer dan 2000 euro per jaar kan bedragen. Ze lanceerden een petitie, die nu (eind november) door 24.000 mensen is ondertekend. In juni werd gedemonstreerd voor de pgb’s. Veldhuizen van Zanten, die de maatregel onvermijdelijk noemde, werd uitgejoeld en uitgescholden voor ‘leugenaar’ en ‘dief’.
In oktober protesteerden ook duizenden huisartsen met ondersteunend personeel in de RAI, tegen de voorgenomen bezuiniging van 132 miljoen op de huisartsenzorg. Huisartsen protesteren zelden, en dit gaf aan hoever de bakens zijn verzet. Dat geld was de huisartsen aanvankelijk toegekend omdat ze werk van ziekenhuizen overnamen. Schippers’ populistische ‘huisartsen zijn rijk genoeg’ houdt feitelijk in dat we in tijden van crisis maar voor niks moeten werken.
De acties zijn nog kleinschalig. Maar de banen van verpleegkundigen en verzorgenden staan op de tocht, en daarmee de kwaliteit van de zorg zelf. Volgend jaar dreigen ziekenhuizen hun personeel niet meer te kunnen betalen, omdat verzekeraars weigeren voor te schieten. Dit is Ruttes marktwerking in de praktijk.
Zoals het personeel in het stadsvervoer duidelijk maakt moet de strijd in 2012 doorgaan en kunnen de aparte sectoren het niet alleen. De weg vooruit is een gezamenlijk geluid tegen alle bezuinigingen van dit kabinet, met als inzet dat de marktwerking wordt teruggedraaid en onze zorg weer in publieke handen komt.
____________________________________________________________________________________________________________
Waarschuwing uit de VS en Griekenland
De markt is niet efficiënt, en maakt zorg niet goedkoop – integendeel. De VS en Griekenland bewijzen dit. Neoliberalisme rechtvaardigt uitsluitend een systeem dat winst boven mensen laat gaan, en rijk boven arm.
In de VS zijn 46 miljoen mensen niet verzekerd, en 80 miljoen mensen zitten in de speciale fondsen Medicare en Medicaid, speciaal voor ouderen, chronisch zieken en de laagst betaalden.
Ondertussen zijn het de rijken die de zorgkosten opjagen. De administratie- en marketingkosten van particuliere verzekeringen zijn 15 procent (Medicare/Medicaid 3 procent), en de wildgroei aan polissen veroorzaakt een woud aan plannen en regels die planners en cliënten alleen maar tijd kosten. Toch richten politici zich op snijden in Medicare en Medicaid.
De verzekeraars maken declaratieprocedures heel ingewikkeld: hoe minder ze uitkeren, hoe hoger hun marges. In een artikel getiteld Marktwerking in VS maakt zorg onbetaalbaar beschrijft NRC-correspondent Tom Jan Meeus het schrijnende contrast: terwijl de rijken voor duizenden dollars schoonheidsoperaties laten doen, kunnen de armen cruciale medicijnen niet meer betalen.
De gratis gezondheidszorg die Obama beloofde, strandde in de Senaat. Volgens de recente studie Costs of War heeft de Amerikaanse regering de afgelopen jaren wel 3700 miljard dollar uitgegeven aan oorlog: 10.000 dollar per inwoner.
In Griekenland wordt de gezondheidszorg volledig gesloopt. De Wereld Gezondheids Organisatie WHO beschouwde het Griekse systeem nog enkele jaren terug als één van de beste ter wereld. De kosten, vergeleken met andere EU-lidstaten, waren laag. Tegelijk was elementaire zorg gratis of goedkoop.
Dat is nu veranderd. Steeds minder mensen gaan naar de dokter. Het aantal HIV-besmettingen stijgt snel, door bezuinigingen op programma’s voor verslaafden en prostituees. Medicijnen zijn steeds slechter verkrijgbaar: zo levert Roche een aantal staatsziekenhuizen geen kankermedicijnen meer, en verwijst het patiënten naar de apotheek. Geconfronteerd met de meedogenloze bezuinigingen, vragen veel Griekse artsen nu smeergeld.
De financiële meltdown heeft grote groepen nieuwe armen gecreëerd, velen zonder uitkering. Zij doen een beroep op liefdadigheidsinstellingen als Médécins du Monde, want ze kunnen de verplichte ziekenhuisbijdrage niet meer betalen. ‘De ervaringen van Griekenland zijn een waarschuwing voor wat er kan gebeuren als er in een recessie diep wordt gesneden in de gezondheidszorg’, zegt Martin McKee van de London School of Hygiene and Tropical Medicine.
____________________________________________________________________________________________________________
Megasalarissen
De privatisering van de zorg heeft de groei aangejaagd van een groep veelverdieners. Het management runt de zorg als een melkkoe – en is deel van het probleem.
Op 13 oktober pleitte minister Donner tegen de toepassing van de Balkenende-norm (191.000 euro per jaar) in de zorgsector. ‘Het risico (…) is dat onze goede ziekenhuismanagers naar het buitenland vertrekken omdat ze het daar wel kunnen verdienen’ was het gebruikelijke neoliberale argument. Wat zijn de feiten?
In 2008 verdiende 18 procent van de zorgbestuurders meer dan de norm, toen 176.000 euro. 39 procent verdiende meer dan het door de bestuurders en toezichthouders in september 2009 afgesproken maximale richtbedrag. Alle betrokken bestuurders samen ontvingen 140,6 miljoen euro aan brutosalarissen.
In mei 2009 werd aangekondigd dat de Balkenendenorm zou gaan gelden voor de zorg, met een uitloop van maximaal 30 procent tot 247.000 euro per jaar. Dat is nooit gebeurd.
In maart 2010 publiceerde Zorgvisie een lijst van 787 bestuurders in de zorg met een jaarsalaris van meer dan een ton – exclusief bonussen, onkosten- en ontslagvergoedingen. Bovenaan stond de Stichting Geestelijke Gezondheidszorg Oost-Brabant, met een beloning van 307.404 euro voor één bestuurder – dat is grofweg het fulltimeloon van tien gediplomeerde verpleegkundigen.*
Zullen we gelijk even doorrekenen? De nieuwste raming voor de Joint Strike Fighter is 7,6 miljard, plus minstens 11,3 miljard aan onderhoud de volgende 30 jaar. Van dat geld kan de huidige zorg jarenlang gegarandeerd worden – als we bereid zijn de prioriteiten te verleggen.
______________________________________________________________________________________________________________
* Door een verwarring met maandsalarissen stond in de papieren versie van de Socialist 240 het getal honderd vermeld in het stuk ‘Megasalarissen’. Dat is hier aangepast.