Marc Josten van Argos TV: ‘Ik ben er om rotzooi boven te halen’
Laten we breed beginnen, wat is onderzoeksjournalistiek en hoe staat het ermee voor?
Onderzoeksjournalistiek is wat alle goede journalistiek zou moeten zijn, namelijk journalistiek die macht controleert. Of die macht nu man, vrouw, geel, zwart, rood, links of rechts is, ik bedoel álle macht. We zouden daarom ook het bedrijfsleven veel kritischer moeten volgen. Waar komt de nieuwe staatssteun voor NedCar vandaan, hoe makkelijk wordt de WSW in Heerlen de ondergang verklaard? Veel journalistiekstudenten hebben economie als blinde vlek. Zo zie je belangrijke dingen over het hoofd, want economie verklaart bijna alles.
Op dit moment heeft de onderzoeksjournalistiek in Nederland het niet makkelijk. Het is een vrij dure vorm van journalistiek, het vraagt veel tijd. Tv-programma’s voelen het gehijg van kijkcijfers in de nek en bij kranten is het de pure markt die het moeilijk maakt. NRC heeft bijvoorbeeld een goede traditie van onderzoeksjournalistiek, maar bij deze krant zijn er nog maar vijf of zes mensen die zich daarmee bezig kunnen houden. Vroeger waren de budgetten bij kranten veel groter.
Sommigen definiëren onderzoeksjournalistiek als ‘misstanden aan de kaak stellen en vervangen door een betere praktijk’. Hoe denk je daarover?
Ik ben het daar niet mee eens, ik zal een voorbeeld geven. Midden jaren negentig ontdekten we bij het programma waar ik toen voor werkte dat de machtigste politicus van dat moment, Frits Bolkestein, briefjes stuurde naar de minister van Volksgezondheid om een bepaald middel in het ziekenfondspakket te krijgen. Dat middel was toevallig van MSD – een Amerikaanse farmaceutische gigant – waar hij commissaris was.
Dat vond ik echt een schandelijk verhaal. Dat is met twee petten op zaken doen en misbruik maken van je macht. Maar dit heeft geen enkel gevolg gehad. Als burger zeg ik ‘dat kan van geen kant’, als journalist moet ik zeggen ‘politici beslissen over het gevolg’. Ik ben een soort mijnwerker, ik ben er om rotzooi boven te halen.
Argos staat bekend als een zeer goed onderzoeksjournalistiek radioprogramma. Waarom maken jullie nu ook tv?
Argos radio is par excellence de onderzoeksrubriek van Nederland, sinds deze zomer al twintig jaar.Luister maar naar de afleveringen over de Srebrenica-filmrolletjes tot en met recente toestand in het VUmc. Waarom de overstap naar televisie… Nou, dat is een simpel verhaal. In Hilversum is een grote gedwongen fusiebeweging gaande, maar er is één huwelijk dat uit liefde is geboren, namelijk tussen HUMAN en VPRO. De liefdesbaby is Argos op tv. We gaan nu elk jaar een tv-serie brengen over een bepaald onderwerp.
Waarom hebben jullie gekozen voor medialogica? Je omschrijft dit fenomeen als een bewust in of door media geschetst beeld dat afwijkt van de werkelijkheid en soms een nieuwe werkelijkheid tot gevolg heeft.
Het moet diepere lagen aanboren die op dit moment onderhuids spelen. Als de afgelopen tien jaar een ding echt heeft gespeeld, dan is het dat beelden steeds belangrijker zijn geworden dan feiten. De eerste aflevering gaat over de rellen in Gouda. Die rellen hebben nooit plaatsgevonden, maar hebben enorme gevolgen gehad in de politiek – dat verdient een onderzoeksjournalistieke benadering. De kans is erg groot dat we in 2013 met een vervolgserie komen. Als je eenmaal in dit potje roert, kom je weer op allerlei andere dingen uit.
Joris Luyendijk beschrijft in Je hebt het niet van mij… hoe journalisten en politici elkaar wekelijks treffen. Dit stimuleert het voortbestaan van medialogica, toch?
Je moet als goede journalist natuurlijk met allerlei bronnen praten, soms ook met heel slechte mensen, liegers en bedriegers. Maar dat is wat anders dan bij ze op schoot gaan zitten. Dat heb ik in de Haagse kaasstolp toch te vaak gezien. Maar de grote onthullingen komen zelden uit dat circuit. Je moet onafhankelijk zijn van de mensen die je geacht wordt te controleren. Je moet iedere vorm van belangenverstrengeling voorkomen.
Tot slot, wat vind je van de voorman van WikiLeaks? Is Julian Assange een journalistieke held of een crimineel?
Allebei niet. Ik geloof heel erg in het journalistieke ambacht. In 1971 bood klokkenluider Daniel Ellsberg de Pentagon papers aan aan de The New York Times. NYT heeft op dat materiaal alle checks en dubbelchecks gedaan en is uiteindelijk met een historisch verhaal gekomen dat de vloer aanveegde met het Amerikaanse beleid inzake Vietnam.
Als Ellsberg nu had geleefd, was de kans groot dat hij naar Assange was gestapt en niet naar NYT. Dat is jammer, want bij NYT worden alle journalistieke wetten geëerbiedigd. Van Assange is bekend dat zijn activisme belangrijker is dan zijn journalistendom. Maar ja, aan de andere kant zijn er op die manier wel feiten naar buiten gekomen over de Irak-oorlog. Dus hij is mijn ogen geen boef, maar ook niet het voorbeeld voor de journalistiek in de toekomst.
De afleveringen van Medialogica zijn te bekijken via Uitzending Gemist.