Links in Brazilië tegen autoritaire reactie

In Brazilië zit de voormalige president Luiz Inácio Lula da Silva, met een omstreden corruptie-veroordeling voor 12 jaar, vast in de gevangenis. Tienduizenden demonstranten gingen de straat op om hem te steunen. Het laat de hoop zien van een activistisch en strijdbaar links tegenover de dreiging van een autoritair bewind.
10 mei 2018

Door Kees Hoogendijk

Lula gaf zich op 7 april over aan de politie. Eerder op die dag gaf hij in een voorstad van São Paulo een speech die bijna een uur duurde. Hij werd omringd door tienduizenden supporters die zich verzameld hadden buiten het hoofdkantoor van de bond voor metaalarbeiders. Die hopen dat de linkse Lula in oktober opnieuw tot president wordt gekozen en volgens opiniepeilingen maakt hij een goede kans, maar de celstraf kan roet in het eten gooien. In die toespraak herhaalde hij dat hij onschuldig is. Lula vecht zijn straf nog aan, maar het Braziliaanse hooggerechtshof oordeelde eerder dat de oud-president het proces niet in vrijheid mag afwachten.

Naast hem op het podium stond ook Dilma Rousseff, voormalig leider van de Arbeiderspartij (PT). Zij was Lula’s opvolger en werd afgezet na beschuldigingen over gesjoemel met de begroting. Op het podium stonden ook leiders van de grootste vakcentrale (CUT) en de Communistische Partij van Brazilië en Guilherme Boulos, leider van de daklozenbeweging (MTST). Hij is tevens de presidentskandidaat is voor de Partij voor Socialisme en Vrijheid (PSOL).

Na zijn toespraak scandeerden zijn aanhangers massaal: ‘Ik ben Lula!, ik ben Lula!’. Vervolgens blokkeerde de menigte zijn eerste poging om het gebouw te verlaten. Uiteindelijk moest Gleisi Hoffmann, de voormalige stafchef van Rousseff en huidig voorzitter van de Arbeiderspartij, het publiek smeken om Lula te laten vertrekken. Partijfunctionarissen vonden een manier om Lula door de menigte te loodsen en toen gaf hij zich over.

Staatsgreep

Lula is een voormalig vakbondsleider die van 2003 tot 2011 president van Brazilië was. In die tijd wist hij veel te bereiken voor de tientallen miljoenen Braziliaanse armen. Zijn aanhangers zeggen dat de uitspraak tegen hem een voortzetting is van de rechtse staatsgreep die Lula’s partijgenoot, Dilma Rousseff, in 2015 van de macht verdreef.

Vorig jaar zei Dilma Rousseff: ‘Het eerste hoofdstuk van de staatsgreep was mijn afzetting. Maar er is een tweede hoofdstuk, en dat is om te verhinderen dat Lula kandidaat wordt voor de verkiezingen van volgend jaar.’ In haar plaats kwam Michel Temer, een vertegenwoordiger van de rijke elite in Brazilië. Iemand die nooit op die positie had kunnen komen via verkiezingen.

Op dit moment wordt het Lula, die hoog staat in alle peilingen, onmogelijk gemaakt om mee te doen. Veel partijen proberen al 16 jaar tevergeefs de Arbeiderspartij via de stembus te verslaan. Er worden nu antidemocratische middelen zoals een afzetting en een gerechtelijke procedure gebruikt om te voorkomen dat twee mensen die legitiem zijn verkozen hun politieke macht kunnen uitoefenen.

Dat wil niet zeggen dat Lula onschuldig is of dat hij vanwege zijn verdiensten boven de wet staat. Maar er zijn verschillende aanklachten van corruptie tegen Lula die altijd als de meer ernstige werden beschouwd en die zijn nog niet voor de rechter gekomen. Niemand zou dus op voorhand moeten aannemen dat hij schuldig is, omdat er geen rechtszaak is geweest.

Tegelijkertijd is er wel bewijs dat de Arbeiderspartij het voorbeeld van de traditionele partijen in Brazilië volgde, waarbij grote sommen geld van privébedrijven werden doorgesluisd naar de campagnekas.

Militaire dictatuur

Ondertussen stond niet alleen Lula hoog in de peilingen, maar geldt dat ook voor Jair Bolsonaro, de Braziliaanse versie van Donald Trump. Alleen gaat Bolsonaro veel verder in zijn gedachtegoed dan Trump. Hij prees openlijk de twintig jaar durende militaire dictatuur van Brazilië die in 1985 eindigde. En onlangs kreeg hij een boete, omdat hij beweerde dat een links lid van het Braziliaanse congres ‘niet de moeite van het verkrachten waard is, omdat ze zo lelijk is.’

De vraag is achter welke kandidaat links zich gaat verenigen om tegenwicht te bieden tegen het scenario dat Bolsonaro de verkiezingen zou winnen. Lula was hiervoor eigenlijk de enige geschikte kandidaat.

Het besluit van Lula om zichzelf aan te geven kan het begin zijn van een strijd voor zijn vrijheid en het herstel van politieke rechten. Lula en de leiding van de Arbeiderspartij voorzagen ongetwijfeld dat zijn vrijwillige overgave een confrontatie zou voorkomen die ze op korte termijn niet hadden kunnen winnen. Rechts heeft op dit moment niet alleen de macht in de vorm van president Michel Temer, maar ook in beide huizen van het Braziliaanse Congres.

Enorme protesten tegen de conservatieven zijn aangevallen door de politie en het leger. Als links zich de komende maanden op straat massaal achter één kandidaat gaat verenigen, kan het dreigende gevaar van een militaire dictatuur de kop in worden gedrukt.