Links Brazilië mobiliseert tegen couppoging
Op 8 januari 2023 – één week na de inauguratie van president Lula – werden het parlementsgebouw, het hooggerechtshof en het presidentiële werkpaleis Planalto aan het Praça dos Três Poderes (Plein der Drie Machten) in Brasília bestormd. Honderden aanhangers van Bolsonaro drongen de gebouwen binnen en richtten daar een enorme ravage aan. Zij ‘protesteerden’ tegen de volgens hen frauduleuze verkiezingsuitslag en riepen het leger op om in te grijpen. Delen van de overheid die verantwoordelijk zijn voor de bescherming van het Federale District zeggen dat de bestorming een complete verrassing was.
Maar dit is onmogelijk. Sinds de bekendmaking van de verkiezingsuitslag vormden zich tentenkampen met bolsonaristas rondom militaire kazernes en overheidsgebouwen. Van daaruit werd dagelijks gemobiliseerd om op te roepen tot militair ingrijpen. De net aangestelde minister van defensie, José Múcio, noemde deze kampen een ‘vorm van democratische uitingen’. Die houding veranderde niet toen in de weken voorafgaand aan de couppoging op social media werd opgeroepen om ouderen en kinderen thuis te laten en op 8 januari naar Brasília te komen om te rellen.
De overheid werd niet overvallen, integendeel, delen ervan faciliteerden de bestorming actief. De fascisten arriveerden in meer dan honderd touringcars in Brasília en werden door de militaire politie naar Praça dos Três Poderes geëscorteerd.
Op video’s is te zien dat agenten het prima konden vinden met de bolsonaristas. Ze maakten selfies, voerden vrolijke gesprekken met de terroristen en keken passief toe toen de bestorming begon. Dit staat in schril contrast met de reactie op de massale protesten van de arbeidersbeweging op datzelfde plein in 2017 tegen de arbeidshervormingen van president Temer. Een enorme politiemacht, bestaande uit zowel de militaire politie als federale troepen, ging de vreedzame massa toen onmiddellijk te lijf met rubberkogels en traangasgranaten.
Reactie van Lula
President Lula reageerde met een felle speech waarin hij het gedrag van de militaire politie afwees. Hij sprak van een fascistische couppoging, geleid en opgehitst door Bolsonaro en consorten. Ook kondigde hij aan dat het Federale District voorlopig extra beveiligd zal worden door federale troepen.
De legertop is momenteel niet in voor een fascistische staatsgreep en gaf gehoor aan de opdracht tot ontruiming van Praça dos Três Poderes. Toch moet de inzet van federale troepen als beveiliging tegen ongeregeldheden onmiddellijk worden gestopt. Op beelden is te zien dat verschillende eenheden duidelijk wél aan de kant van de bolsonaristas stonden en het leger kan mede daarom niet worden vertrouwd.
Lula’s retoriek is nog steeds gefocust op ‘verbinding van het hele land’. Hij vulde zijn regering met een aantal problematische figuren, waaronder de eerder genoemde minister van defensie José Múcio, een politiek bondgenoot van Bolsonaro. Ondanks zijn falen in aanloop naar 8 januari mag hij aanblijven. Múcio en andere ministers waren gedurende het presidentschap van Bolsonaro uitgesproken vijanden van Lula. Een aantal van hen werkte zelfs mee aan zijn onterechte opsluiting. Door deze figuren aan te stellen speelt Lula een gevaarlijk spel.
Linkse mobilisatie
De linkse beweging in Brazilië reageerde op de bestorming met massademonstraties in de grote steden. Zo kwamen er in São Paulo tienduizenden mensen op de been. Zij eisten onder andere dat de financiers van de ‘bolsonarista beweging’ worden bestraft en dat de militaire politie onmiddellijk wordt ontbonden. Ook in kleinere steden en dorpen vonden spontane protestacties plaats.
De bolsonaristas zijn nog steeds van plan om het land plat te leggen. Er zijn tentenkampen ontstaan rond olieraffinaderijen, waarschijnlijk met de intentie om ook die te bestormen en er wordt opgeroepen om wederom wegblokkades op te werpen om de distributie van essentiële goederen te hinderen.
Het is belangrijk dat de centrale vakbonden en andere organisaties van de werkende klasse gebruik maken van het momentum die de mobilisaties in reactie op de bestorming lieten zien. De linkse beweging moet zich organiseren om verdere mobilisaties van de bolsonaristas te stoppen. Niet omdat zij de instituties van de burgerlijke staat en het grootkapitaal moeten beschermen, maar om te voorkomen dat deze fascistische straatbeweging zich verder ontwikkelt.
Lula bevindt zich politiek gezien in een lastige positie. Met een overweldigend rechtse senaat en huis van afgevaardigden en een problematische regering zal het moeilijk zijn om linkse beloften na te komen. Om steun van de heersende klasse te behouden zal Lula een opstand van links maar beperkt kunnen dulden. Het is duidelijk dat de linkse beweging moet vertrouwen op haar eigen kracht en dat de protesten een opstap moeten zijn naar nieuwe acties, tegen alles wat de bolsonaristas nog op poten weten te zetten én om de nieuwe regering-Lula een ruk naar links te geven.