Leven en werk in een distributiecentrum
Een grijzige gang. Geen weg terug. Lotgenoten om je heen. Als verdwaalde in een soort detentiecentrum word je gedwongen een weg te vinden door de stalen poortjes. Het begin van On Falling doet al snel denken aan Michel Foucaults panopticon: onderhevig aan autoriteit, met gebrek aan autonomie. Discipline en depersonificatie zetten de toon in het verhaal over Aurora, een Portugese arbeider die streepjescodes scant in een Schots pakhuis. Wat haar voorgeschiedenis is, blijft onduidelijk.
Aan de hand van lange shots wordt de repetitieve aard van het scanwerk weergegeven. Bovendien is het pakhuis, zoals ieder pakhuis, donker en kil. Hoewel het de kijker zal frustreren hoe oninspirerend haar dagelijkse bezigheden zijn, lijkt het Aurora wel enig comfort te bieden.
Ze is een typische introvert, en heeft ogenschijnlijk weinig moeite met de hoge mate van herhaling, een telefoonverslaving, de weinige interacties, en het feit dat het enige gespreksonderwerp serie-kijken is. Sterker nog, Aurora is ‘top picker’, waarvoor ze zelf een chocoladereep mag uitkiezen.
Geen zeggenschap
Aurora deelt haar huis met andere (vermoedelijke) arbeidsmigranten. Dit dwingt Aurora tot ongemakkelijke gesprekken – een ongemak dat trouwens geweldig past bij actrice Joana Santos – en tegelijkertijd breekt het de keten van repetitiviteit die haar leven zo lijkt te domineren. Ze danst met haar nieuwe huisgenoot, en ontsnapt even aan haar precaire situatie.
Maar echt ontkomen daaraan lukt niet. Een kapotte telefoon onthult Aurora’s fragiele financiële positie. Als gevolg van de dure reparatie ‘kiest’ ze ervoor om niet te lunchen op werk. Als uiteindelijk dieptepunt zien we het uitvallen van de elektriciteit tijdens het douchen, met alle vormen van fysieke, sociale en mentale ongemak die daarbij komen kijken.
Het lijkt alsof haar introverte karakter, het Aurora nog moeilijker maakt om mechanismen op te bouwen die haar kunnen beschermen tegen de structuren waarin ze gevangen zit. Een migratieverleden daar bovenop maakt het ongetwijfeld lastiger. On Falling gaat namelijk niet alleen over financiële precariteit, maar ook over het daaraan verbonden gebrek aan sociaal contact.
Momenten waarin mensen wél naar haar lijken om te kijken, blijken vaak lege hulzen, zoals de aandacht van een visagist en van een manager die vraagt of het goed gaat: alles met een commercieel doel. Ze zoekt soms contact, maar tevergeefs. Uit de eentonige aard van haar werk ontsnapt ze ook in haar privétijd niet.
Een pijnlijk sollicitatiegesprek volgt, waarin ze geen antwoord weet te geven op vragen over haar persoonlijke leven: dat heeft ze namelijk niet. Het is een emotioneel moment, niet omdat de interviewer vervelend of veeleisend is, maar omdat Aurora van haar héle leven is vervreemd, in plaats van enkel haar werkleven.
Aurora’s introverte karakter symboliseert het gevoel van machteloosheid dat je soms kan voelen tegenover (disciplinerende) instanties. Wat doe je als precaire gemigreerde werknemer tegen de machtige ander, die de controle heeft en kan bepalen over jouw lot? Er zijn veel momenten om boos te worden, maar gooi je die chocoladereep terug in het gezicht van die manager? Wie zal het meeste last hebben van je verzet?
Aurora’s daden van verzet blijven op microniveau: het omwisselen van pakketjes, ziekmelden wanneer dat eigenlijk niet volgens protocol is, of het eten van cupcakes op de wc. Het is frustrerend hoe kalm en conformistisch Aurora blijft, maar tegelijkertijd ook begrijpelijk.
Routine doorbroken
Richting het eind van de film verandert er iets in de sociale energie van het distributiecentrum. Door problemen in het systeem kunnen de standaardwerkzaamheden niet worden uitgevoerd. Het pakhuis verliest voor even haar disciplinaire karakter. Het panopticon stort in. Voor het eerst maakt Aurora op een ongedwongen manier verbinding met haar collega’s. Een breuk in het productieproces was nodig om de arbeiders te bevrijden. Al was dit nog geen volledige breuk, maar een klein gaatje.
Carreira slaagt erin om de kijker te tonen hoe een systeem van controle en dwang je je keuzevrijheid kan ontnemen, ook in je privéleven. Hoe dat voor mensen in een precaire situatie, om wat voor reden dan ook, veel waarschijnlijker is. En dat een breuk in het systeem kan laten zien hoe menselijke verbinding die niet langer afhankelijk is van het productiesysteem, groeit en geluk brengt.
Door nergens te shockeren, houdt On Falling krachtig de focus op de structuren waarin Aurora is ingebed. Het onaangename gevoel dat de kijker hieraan overhoudt, zorgt er wellicht voor dat deze nog eens extra nadenkt voor het volgende pakketje wordt besteld.
Foto: Joana Santos in On Falling.