Kunnen we de klimaatverandering nog keren?
VNO-NCW-voorzitter Ingrid Thijssen zei op 1 september in het AD dat we de klimaatcrisis niet te somber mogen zien. Dat is volgens haar geen oplossing: ‘Nu acuut al die belastingkortingen afschaffen maakt produceren in Nederland te duur. Bedrijven gaan dicht, mensen komen op straat. En elders ter wereld wordt gewoon de productie overgenomen.’
Thijssen zei: ‘Dat we op een soort armageddon aflopen, is gewoon niet waar.’ Dit maakt haar tot een goedbetaalde leugenaar die de bedrijfswinsten boven alles stelt.
Het IPCC, de internationale organisatie die klimaatsverandering wetenschappelijk in kaart brengt, heeft sinds kort een Nederlandse covoorzitter, professor Bart van den Hurk. Het is de vraag of dit een stap vooruit is. Van den Hurk lijkt op twee gedachten te hinken. In een interview bij Vroege Vogels zei hij desnoods tegen maatschappelijke weerstand in maatregelen te willen nemen: ‘Niks doen is geen optie’.
Maar in juli stelde hij in Trouw: ‘Klimaatexperts moeten niet te alarmistisch doen en ook praten over oplossingen.’ De vraag is wat voor oplossingen en wie daarvoor betaalt. Als we zijn functie als wetenschappelijk directeur van ingenieursbureau Deltares in aanmerking nemen, lijkt de kans zeer groot dat Van den Hurk in lijn wil blijven met de belangen van de grote bedrijven.
Wat is de stand van zaken?
Smeltend ijs
Het Akkoord van Parijs, dat de EU in 2016 ondertekende, legde vast dat de opwarming van de aarde moet worden beperkt tot maximaal 2 graden Celsius, met 1,5 graad als streefgetal. Daar stevenen we hard op af. De aarde was de afgelopen tien jaar gemiddeld 1,14 graden warmer dan daarvoor. In 2022 was de opwarming 1,26 graden. De uitstoot van broeikasgassen is hoger dan ooit en neemt nog elk jaar toe. Al over zes jaar kan de 1,5 graad worden bereikt.
Dit heeft grote gevolgen. Ten eerste smelten de poolkappen, en steeds sneller. In het Noordpoolgebied is de gemiddelde opwarming ten opzichte van 1971 nu al 2,7 graad. Hierdoor is het zeeijs verminderd met 75 procent ten opzichte van 1979. Het zeeijs op Antarctica smelt momenteel eveneens in hoog tempo. Er onstaan scheuren in het ijs en grote smeltwatermeren.
De gletsjers op het vasteland smelten wereldwijd. Er zijn 215.000 gletsjers in berggebieden, waarvan een nieuwe studie heeft aangetoond dat ze vrijwel allemaal smelten. Met 1,5 graad opwarming zal in 2100 de helft zijn verdwenen.
De wereldwijde ijsafsmelting leidt zowel tot een stijgende zeespiegel als een versnelling van de opwarming, omdat ijs helpt om zonnestraling te reflecteren, terug het heelal in. Bovendien verandert het smeltwater de oceanische circulatie.
Oceaan en permafrost
De aanvoer van zoet water beïnvloedt onder andere de golfstroom in de Atlantische Oceaan. Deze golfstroom was afgelopen eeuwen verantwoordelijk voor het gematigde klimaat in West-Europa. Er zijn tekenen dat de intensiteit van deze golfstroom afneemt, met enorme effecten:
‘In Europa zal dat hoofdzakelijk in de vorm van een langdurig koude periode zijn waarin het aantal stormen ook toeneemt. Zuidelijker betekent het dat er veel minder regen zal vallen in West-Afrika, Zuid-Amerika en zelfs tot in India, regen die nodig is voor de voedselvoorziening in die gebieden. Langs de hele oostkust van de Verenigde Staten zal de zeespiegel stijgen, waardoor het zeewater verder landinwaarts zal stromen. De verandering in klimaat heeft vermoedelijk ernstige gevolgen voor zowel het Amazonewoud als het Zuidpool-ijs.’ (Joop, 5 augustus 2021)
De smelt van de Noordpool draagt bij aan de afname van de Noordatlantische diepwater vorming: een dalende koudwaterstroom die een cruciaal onderdeel is van de ‘lopende band’ van de golfstroom. Het is mogelijk dat deze stroom met enkele decennia stilvalt, waardoor een belangrijke buffer tegen verdere opwarming verloren gaat.
De opwarming van atmosfeer en oceanen hebben nóg een effect. In Noord-Amerika en Rusland bevinden zich toendra’s en zeebodems die permanent bevroren waren. In deze permafrost is veel organisch materiaal opgeslagen en methaan, een broeikasgas met een grotere impact dan kooldioxide. De gassen die vrijkomen uit de permafrost dreigen een bijdrage te gaan leveren aan de opwarming die net zo groot is als de uitstoot van China. Tegelijk komen mogelijk gevaarlijke micro-organismen en zelfs kernafval vrij.
Extreem weer deze zomer
Door de wisselwerking tussen opwarmende atmosfeer en afsmeltend ijs verandert de atmosferische circulatie. Zo blijven hoge- en lagedrukgebieden langer liggen. De gemiddelde opwarming wordt door lucht- en zeestromingen onregelmatig verdeeld, waardoor de weersextremen veranderen.
Dat drukte zich deze zomer uit in temperatuurrecords en bosbranden wereldwijd. In het Amerikaanse Death Valley is een temperatuurrecord gemeten van 53 graden, op de grens tussen Mongolië en Kazakhstan werd het 52,2 graden Celsius. In het zuidwesten van de VS en in Zuid-Europa waren temperaturen van meer dan 40 graden opeens ‘normaal’.
Door de combinatie met droogte waren er bosbranden in heel Zuid-Europa: Griekenland, Sicilië, Spanje (Andalusië), Canarische eilanden. Ook in Nederland nemen de natuurbranden toe. Op het zuidelijk halfrond speelt dit eveneens. In de zomer van 2019-2020 waren er bosbranden in Australië die drie maanden aanhielden. Drie miljard dieren stierven of raakten hun leefgebied kwijt.
Het extreme weer laat regionaal enorme contrasten zien. Terwijl Zuid-Italië eind juli een hittegolf had, stormde het in het noorden. Tussen het onweer, de windvlagen en regen kwamen hagelstenen zo groot als tennisballen omlaag. Op de verzadigde berghellingen van Italië en Oostenrijk ontstonden modderstromen en aardverschuivingen. Na de grote hitte kampt nu, begin september, ook Griekenland met noodweer. De combinatie van brand, die alle vegetatie verwijdert, en daarop volgend noodweer vernietigt tienduizenden hectares natuurlandschap compleet.
Op dit soort plekken zit je nu al midden in een armageddon, mevrouw Thijssen!
Menselijke gevolgen
Door temperatuurrecords, zeespiegelstijging en klimaatgerelateerde natuurrampen dreigen grote delen van de wereld onleefbaar te worden. Dat komt bovenop de wereldwijde armoede en de hongersnoden die het mondiale zuiden toch al teisterden.
In 2022 stierven 30.000 mensen wereldwijd door natuurrampen. Het klimaat was hier niet de enige oorzaak, maar speelt een groeiende rol. Daarbij stierven 61.000 mensen in Europa door de hitte. Ook in Nederland zijn hierdoor minstens 1900 mensen overleden. Dat het vooral oudere mensen zijn, maakt het niet acceptabeler.
Klimaatverandering treft ook de landbouw, vooral in het mondiale zuiden. Door droogte mislukken oogsten nog vaker dan vroeger. Droogte op Java bedreigt op dit moment de rijstproductie, een cruciaal voedingsmiddel. Ook in de hoorn van Afrika worden de oogsten bedreigd en sterft het vee. Uitgerekend de armste landen ter wereld moeten daardoor voedsel duur inkopen op de wereldmarkt.
Maatregelen
Feit is dat Nederland in 2020 de minst duurzame energie van Europa had. In 2022 werd minder dan 10 procent van de energie gehaald uit zon en wind. Uit biomassa werd ongeveer 6 procent opgewekt, maar dat gaat om verbranding en draagt alsnog bij aan opwarming. Er zijn miljardeninvesteringen gedaan om Nederland tot draaischijf van fossiele industrie te maken in Europa. Onder minister Henk Kamp moest ons land de ‘aardgasrotonde’ van Europa worden. Ondanks de afschaling van het Groningse gas, lijkt die strategie niet veranderd.
De energie die er wél is wordt ongelijk verdeeld. Grote bedrijven krijgen energie met korting, huishoudens betalen veel meer. Zo betalen werkende mensen de prijs voor de energiecrisis.
VNO-voorzitter Thijssen wil de fossiele subsidies, die geen 30 maar 37,5 miljard blijken te bedragen, niet afschaffen. Zij vindt de huidige maatregelen voldoende ‘stap in de goede richting’. Zo mogen vanaf 2030 nieuwe auto’s niet meer ‘fossiel’ zijn. Dat draagt echter nauwelijks bij aan een afname van CO2-uitstoot. Ten eerste rijden er dan nog jaren fossiele auto’s rond.
Bovendien draait het hele electriciteitsnet nog voor 90 procent op fossiele en andere verbranding. ‘Groene’ benzine en gas zijn net zo slecht om dezelfde reden: er komt kooldioxide vrij bij de verbranding.
Het duurder maken van emissiehandel, zoals Thijssen voorstelt, is ook geen oplossing. Het achterliggende idee is dat bedrijven ‘netto’ nul uitstoot kunnen hebben als ze bijvoorbeeld genoeg bos laten aanplanten. De CO2-productie gaat dan gewoon door, terwijl de ‘compensatie’ onduidelijk is. Met het stelsel van emissiehandel wordt ook nog eens gefraudeerd.
De voorstellen van de VNO-NCW voorzitter zijn bezigheidstherapie als we kijken de schaal van de oplossingen die nodig zijn. Ze zijn vooral een bliksemafleider voor de sabotage van echte actie door politici en grote bedrijven.
Een greep uit de maatregelen die nodig zijn:
- De Nederlandse vliegvelden moeten sluiten, ook Schiphol. Er moet een onmiddellijke stop komen op privévluchten en korteafstandsvluchten die ook te doen zijn met de trein.
- De maximumsnelheid op alle snelwegen moet terug naar 100 km/u en overdag 80. Dat bespaart veel brandstof en verlaagt de CO2-uitstoot.
- Leaseauto-constructies voor bedrijven moeten worden afgeschaft en vervangen door een gratis openbaar vervoerskaart, ook voor managers. Het vrijvallende geld kan via belastingheffingen in openbaar vervoer en groene projecten worden geïnvesteerd.
- Er is een grootschalig investeringsprogramma nodig voor het openbaar vervoer en het electriciteitsnet. Trein en de bus moeten de auto gaan vervangen.
- Shell en Hoogovens moeten worden genationaliseerd en geconverteerd tot volledig groene bedrijven.
- Werkende mensen hebben recht op energiezekerheid. De regering moet maximumprijzen voor particulieren vaststellen en daarvoor de nodige gelden beschikbaar maken. Dit zou de opmaat moeten zijn naar hernationaliseren van de energievoorziening.
Antiracisme en klasse
Een groene transitie hoeft niet te betekenen dat onze inkomens in gevaar komen. In een groene economie is werk genoeg in het maken van zonnecellen, windparken en infrastructuur. Bij DAF zouden elektrische bussen en treinstellen kunnen worden gemaakt. De vakbonden zouden dit proces kunnen stimuleren door, in navolging van de Britse vakbeweging, de eis van ‘een miljoen klimaatbanen’ op te nemen en concreet vorm te geven.
Ook voor Extinction Rebellion en andere klimaatactivisten is er meer werk te doen. We kunnen onze solidariteit verder ontwikkelen door de klimaatdreiging te verbinden met de strijd tegen racisme en oorlog.
De vluchtelingen die nu via Marokko, Tunesië en Algerije naar Europa willen komen, zijn deels op de vlucht voor de gevolgen van klimaatverandering. Europa geeft subsidie aan Noordafrikaanse despoten om hekken en kampen te bouwen. Maar de klimaatbeweging zou deze vluchtelingen als bondgenoten moeten zien en ze ondubbelzinnig welkom heten.
Het zijn de rijken die de grootste ecologische voetafdruk hebben. Hun kapitalisme betekent ellende voor de overgrote meerderheid, maar winst en een luxeleven voor henzelf. Bovendien kunnen de rijken individueel hun gedrag niet aanpassen omdat de kapitalistische concurrentie hen dwingt om zo goedkoop mogelijk te produceren. Milieu en klimaat zijn de sluitpost op hun begroting.
Daarom ligt de enige oplossing voor de klimaatcrisis in handen van de internationale arbeidersbeweging. Via onze eigen democratische organen moeten we collectief de productie in handen nemen en deze acuut vergroenen. Daarom zouden klimaatactivisten zoals Extinction Rebellion moeten aansluiten bij strijd in de bedrijven in plaats van zelf de poort dicht te gooien, zoals bij Tata Steel. Het is urgent dat we de krachten bundelen tegen kapitalistische bedrijven, hun politici en de staat.
Dit is de strijd die we echt moeten winnen. Onze toekomst en die van de hele menselijke soort staan op het spel. Het is de keus tussen socialisme of uitsterving.