Klimaattop: kapitalisme de olifant in de kamer

Er wordt de laatste weken veel geschreven over de klimaattop in Parijs. Ons economische systeem dat structureel winst stelt boven het collectief van mensen, blijft hierbij echter buiten schot.
10 december 2015

Door Ewout van den Berg

De klimaattop in Parijs is een aanfluiting. Doel is om de opwarming van de aarde te beperken tot 2 graden Celsius. Dit is al een politiek compromis – 1 tot 1,5 graad verhoging is ‘veilig’ – en de kans blijft aanwezig dat dit tot een zichzelf versterkend effect van klimaatchaos leidt. Maar met de toezeggingen die er nu liggen, zal de uitstoot tweeënhalf keer zo hoog zijn dan de grenzen van het ‘emissiebudget’ toelaten. En in tegenstelling tot bijvoorbeeld het verdrag van Kyoto gaat het hierbij om niet-bindende toezeggingen.

De urgentie wordt ook niet gereflecteerd door het feit dat de enige groep die zich consequent hardmaakt voor ingrijpende maatregelen – de klimaatbeweging – door Hollande het zwijgen is opgelegd onder het mom van ‘veiligheidsredenen’. Dit terwijl regeringsleiders en evenementen van de fossiele lobby wel gewoon doorgang vinden. Terecht stelde de Amerikaanse activist Jonathan Neale over het demonstratieverbod ‘toen de Charlie Hebdo moorden plaatsvonden eerder dit jaar, riep de Franse regering op tot een grote demonstratie. Niemand zei toen dat een demonstratie in strijd was met de veiligheid.’

Professor James Hansen, één van de voornaamste klimaatwetenschappers, vat de gevolgen van een opwarming van de aarde met 4 tot 6 graden als volgt samen: ‘Vier graden opwarming zou al het ijs doen smelten… Hierdoor krijg je een ontzettend chaotische situatie waarbij je van het huidige klimaat naar een totaal ander gaat. Dan hebben we het over een andere planeet die we niet zouden herkennen…We staan op de drempel in het creëren van klimaatchaos als we niet snel onze uitstoot terugbrengen.’

Kapitalisme

In het Nederlandse debat over klimaatverandering is het kapitalisme de olifant in de kamer. Er worden wel lange artikelen geschreven over technologische oplossingen en de menselijke psychologie, maar het economische systeem waarmee we ons in ons levensonderhoud voorzien, blijft buiten schot. Het is wat dat betreft tekenend dat het boek van één van de leidende activisten uit de klimaatbeweging, Naomi Kleins This changes everything – capitalism vs. the climate in Nederland werd vertaald met No Time – verander nu, voor het klimaat alles verandert.

Marx omschreef de heersende klasse ooit als een bende vijandige broeders. Multinationals zijn in constante concurrentie met elkaar om winst. Tegelijkertijd hebben ze een gedeeld belang in het handhaven van de status quo. Hoewel multinationals een gezamenlijk langetermijnbelang hebben bij een leefbare planeet, voorkomt hun kortetermijnbelang van winst dat ze hiernaar handelen. Het is deze tegenstelling die de wereld kapot maakt.

Een grote groep bedrijven heeft een materieel belang bij het in stand houden van de huidige vervuilende status quo. Het grootste oliebedrijf ter wereld, Exxon Mobile, wist al in 1981 van het bestaan van klimaatverandering. Het nam dit mee in zijn bedrijfsplannen, maar was naar de buitenwereld een van de drijvende krachten achter het kamp van de ontkenners. Gezamenlijk investeren multinationals in de EU en de VS 213 miljoen dollar per jaar om uitstootbeperkende regelgeving aan te vechten.

Dat Nederland één van de achterlijkste landen is als het gaat om de ontwikkeling van duurzame energie in Europa – dubbel zoveel uitstoot per persoon als Frankrijk – is nauw verbonden met de macht van bedrijven als Shell. De Rotterdamse haven is het grootste overslagpunt voor benzine ter wereld. Amsterdam heeft de grootste kolenhaven van Europa. De blinde oriëntatie op fossiele brandstoffen zorgde ervoor dat er de afgelopen tien jaar vijf kolencentrales werden bijgebouwd, in plaats van gesloopt.

Oplossingen

Aangezien het probleem verder gaat dan klimaatverandering en verbonden is met het kapitalisme, is het ook duidelijk dat er meer nodig is dan de door Groenlinks en PvdA naar voren geschoven klimaatwet. De wet richt zich op een vermindering van de CO2-uitstoot met 95 procent in 2050. Het is bovendien weinig geloofwaardig, omdat één van die partijen op het moment in hoger beroep gaat tegen de uitspraak van de rechter dat Nederland in de door Urgenda aangespannen klimaatzaak 2020 haar CO2-uistoot met 25 procent moet verminderen.

Als we één ding de afgelopen decennia hebben kunnen leren, is dat we niet op politici moeten vertrouwen voor verandering. We staan voor de uitdaging om een brede beweging op te bouwen die de moed heeft om te eisen wat nodig is. Een coalitie die niet bang is de confrontatie met de gevestigde orde op te zoeken om bindende wetgeving voor het ontkolen van de economie af te dwingen. De klimaatparade op 29 november was hiervoor een goed begin: zevenduizend mensen uit actiegroepen, NGO’s, de vakbond en studenten kwamen in de stromende regen samen in Amsterdam.

Acties zijn hierbij nodig rond concrete eisen die zo snel mogelijk resultaat opleveren. Alle kolencentrales moeten nu dicht – niet per 2025 – en er moet geïnvesteerd worden in duurzame energiebronnen. Er moet geld komen om bestaande huizen en kantoren te isoleren – dit haal je er in 15 jaar uit. En last but not least, de hernationalisering van het openbaar vervoer en investeringen om de trein een aantrekkelijker alternatief te maken voor de auto.

Een actieplan langs deze lijnen kan honderdduizenden klimaatbanen creëren. Hiermee is de dreigende klimaatcatastrofe juist een mogelijkheid voor werkende mensen, in plaats van een bedreiging. Dit programma kan betaald worden door subsidies op fossiele brandstoffen af te schaffen, en vervuilende bedrijven en de superrijken te belasten, die de afgelopen decennia hun rijkdom alleen maar hebben zien toenemen.

Hiermee kan de beweging tegen klimaatverandering niet alleen het neoliberale tij keren, maar ook een stap zetten op de weg naar een wereld zonder kapitalisme. Richting een systeem waarin we collectieve controle hebben over de economie en samen produceren naar de behoeften van de huidige en toekomstige generaties, in plaats van de kortetermijnbelangen van een op winst gerichte industrie.

Dit artikel is verschenen op Joop.nl.
………………………………………………………………………………………………………………………………….

Lees ook de brochure Stop klimaatverandering: verander de wereld

Daarin bespreekt Maina van der Zwan de oorzaken van klimaatverandering en waarom deze nauw samenhangen met het functioneren van kapitalistische economieën.

Aansprekende voorbeelden laten zien welke concrete maatregelen nu al ingevoerd kunnen worden als we de sociale en politieke prioriteiten van het huidige systeem zouden veranderen. De ecologische problemen waarmee we aan het begin van de 21ste eeuw geconfronteerd worden vereisen dan ook fundamentele kritiek – en radicale alternatieven.

De brochure is los te koop voor 3 euro (4,50 per post). Lees verder en bestel >>