Afgelopen zondag overleed de Britse revolutionair socialist John Molyneux. Molyneux was goed in het populariseren van socialistische ideeën, sloot altijd aan bij nieuwe ontwikkelingen in de strijd en had veel oog en aandacht voor individuele activisten.

Molyneux speelde een belangrijke rol in het internationale netwerk waar we als IS ook onderdeel van zijn, de Internationale Socialistische Tendens. Boeken zoals What is the Real Marxist Tradition en Marxism and the Party waren voor verschillende generaties leden een inleiding tot revolutionair socialisme. Molyneux blonk erin uit om complexe ideeën toegankelijk te maken en bondig te presenteren. Hij was erg benaderbaar en nam altijd de tijd voor gesprekken met kameraden.

Molyneux kwam de afgelopen decennia verschillende keren naar Nederland voor ons Marxisme Festival, voor het laatst in 2018. Dit combineerde hij steevast met zijn andere grote interesse: kunst. Twintig jaar geleden publiceerde hij het boek Rembrandt and Revolution en voor geïnteresseerde kameraden gaf hij een rondleiding door het Rijksmuseum. In 2018 besteedde hij samen met zijn partner Mary veel tijd in het van Gogh museum. Afgelopen zomer reisden zij samen nog door het Zuiden van Frankrijk Van Gogh achterna.

Molyneux combineerde zijn worteling in socialistische theorie met een scherp oog voor oplaaiend verzet. Zo volgde hij de Egyptische revolutie op de voet en plaatste hij de ontwikkelingen in context. Was hij een enthousiaste pleitbezorger voor de oprichting van een nieuwe socialistische partij in Ierland, People before Profit, op basis van een golf van verzet tegen de door de EU opgelegde waterheffingen. De afgelopen jaren was Molyneux een van de aanjagers van het Global Ecosocialist Network, een poging om ecosocialisten internationaal samen te brengen.

Het overlijden van John Molyneux is een gemis voor socialisten wereldwijd. Hieronder een vertaling van een langer artikel dat Kieran Allen, die ook actief was in Ierland, over hem schreef.

John Molyneux 1948-2022

Door Kieran Allen

In zijn biografie van Lenin beweert Georg Lukács dat ‘de actualiteit van revolutie’ de kern vormde van diens denken. Daarmee bedoelde hij dat Lenin het marxisme herstelde door uit te gaan een revolutie van de arbeidersklasse als een praktische realiteit. Revolutie was geen verre droom of een groot retorisch gebaar, maar het moest een leidende gedachte zijn in de strategie en tactiek van elke serieuze marxist.

1968

John Molyneux was een serieuze marxist – een bolsjewiek tot in zijn tenen. In een recent interview met Rebel vertelt John hoe hij in 1968 New York bezocht en daar – na op zijn eerste nacht bestolen te zijn – terecht kwam in een aftands hotel waar je voor een dollar kon overnachten. Daar ontmoette hij mensen met socialistische ideeën. In combinatie met de ervaring van de extreme ongelijkheid in de stad begonnen die te resoneren met het radicalisme dat al bij hem aan het ontkiemen was. Bij terugkomst aan de universiteit van Southampton raakte hij betrokken bij de Vietnam Solidarity Campaign en was hij getuige van het brute geweld waarmee de politie een demonstratie in solidariteit met de Viet Cong de kop indrukte.

Hij reisde af naar Parijs toen die stad in opstand kwam tegen het regime van De Gaulle en overnachtte in een huis dat door zo’n twintig jonge arbeiders werd bezet. Deze ervaringen leerde hem drie dingen: 1) revolutie is mogelijk, 2) de arbeidersklasse is de drijvende revolutionaire kracht, en 3) het is noodzakelijk om een revolutionaire organisatie op te bouwen die zowel de reformistische leiders van de arbeidersbeweging kon bestrijden als de destijds sterke Communistische Partijen die het idee van socialisme van onderop hadden begraven.

Werk

John was door heel internationaal links beken om de vele boeken die hij schreef. Ik herinner me dat ik zijn boek Leon Trotsky’s Theory of Revolution las, nu helaas out-of-print. Het was een eerlijke beoordeling die de ideeën van de grote revolutionair kritisch tegen het licht hield. Dat was een vast kenmerk van Johns benadering: hij verwierp dogma’s ten gunste van een oprechte zoektocht naar manieren waarop revolutionairen vooruitgang kunnen boeken. In The Real Marxist Tradition polemiseerde hij tegen elk idee van een sluiproute naar het socialisme zonder de zelfactiviteit van arbeiders. In Lenin for Today gaat hij in tegen de makkelijke afwijzing van de oprichter van de Bolsjewistische Partij en tegen vage oproepen tot een coalitie van sociale bewegingen en bepleit hij in plaats daarvan de opbouw van een revolutionaire partij.

John had een groot talent om complexe ideeën in eenvoudigere termen uiteen te zetten, zonder neerbuigend te zijn naar zijn lezers. Hij nam argumenten serieus, wist hun interne logica bloot te leggen en was een briljant polemist. Ooit was John een goede pokerspeler die wist hoe hij de gedachten van zijn opponenten moest lezen om ze te kunnen verslaan. Hij paste sommige van diezelfde technieken toe op politieke argumentatie. Hij dacht goed na over tegengestelde opvattingen, wist de logische absurditeit van sommige opvattingen aan te tonen en zijn eigen conclusies helder te onderbouwen. Dat talent is het duidelijks in de meer ‘eenvoudige’ brochures die hij schreef. Als je ooit op zoek bent naar een weerlegging van de meest gehoorde argumenten tegen socialisten worden gebruikt, zou je Is Human Nature a Barrier to Socialism? moeten lezen.

Kritisch marxisme

John was een trots lid van de International Socialist Tendency en vertegenwoordigde het Ierse Socialist Workers Network (SWN) in haar coördinatiecomité. Hij zag de IST als het fundament waarop de stroming van socialisme van onderop gebouwd moest worden en droeg zijn laatste boek, Selected Writings on Socialism and Revolution, op aan Tony Cliff, de oprichter van de Britse Socialist Workers Party. Toch was John nooit een kritiekloze volger. Hij was een actieve revolutionair die diep nadacht over manieren om het project voor revolutionaire verandering vooruit te helpen. Dat betekende dat hij soms tot andere conclusies kwam dan de socialistische traditie waarin hij decennialang was opgeleid.

Zo verdedigde hij met enthousiasme de stap van zijn Ierse medestanders om People Before Profit (PBP) op te bouwen als een ‘overgangsorganisatie’ (‘transitional organisation’). Daarmee bedoelde hij een organisatie die door revolutionairen was opgericht, maar zelf geen revolutionaire organisatie was en openstond voor activisten met niet-marxistische opvattingen. Het doel daarmee was om los te breken van sektarische patronen waarin veel kleine revolutionaire groepen vervallen en hing samen met zijn opvatting van een revolutionaire partij, die in isolatie van de arbeidersklasse ondenkbaar is.

Activisme

Als je leest over linkse intellectuelen, dan gaat het vrijwel nooit om hun dagelijkse praktijk buiten het schrijven. John Molyneux was anders. Bescheiden als hij was, speelde hij een actieve rol in de afdeling van People Before Profit in Drimnagh-Crumlin. Hij hielp met de campagnes en hielp op deuren de kloppen en te canvassen. Hij was een belangrijk lid in United Against Racism en bepleitte het SWN en PBP dat er antiracistische initiatieven werden genomen. In de laatste week van zijn leven was hij te zien in een video van Irish Independent waarin hij korte metten maakte met de racistische beweging dat ongedocumenteerde vluchtelingen een bedreiging zouden vormen voor mensen in East Wall. Hij stierf na thuiskomst van een bijeenkomst van de Irish Anti-War Movement.

Hoewel hij aanvankelijk werkzaam was als academicus en een enorme kennis had van kunst, muziek en geschiedenis, was er bij hem geen spoor te bekennen van de ‘theorie-is-praktijk’-houding van veel academische socialisten. Hij was een activist in hart en nieren en vond daarnaast tijd om te schrijven. Maar hij wist ook dat activisme alleen nooit genoeg is – zeker niet wanneer het is losgekoppeld van een marxistisch begrip van de wereld. Daarom spande hij zich in om een levendige marxistische traditie te helpen verwezenlijken door zijn redacteurschap van het Irish Marxist Review.

Zoals Joan Quirke, een van onze belangrijke activisten in Waterford, het zei: de beste manier waarop we John Molyneux kunnen eren is door zijn traditie van revolutionair socialistische politiek voort te zetten.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk in het Engels op Rebel News.