Islam als inspiratiebron

De tentoonstelling Escher Meets Islamic Art is een bijzondere artistieke ontmoeting tussen de beroemde Nederlandse graficus Escher en islamitische kunst.
10 oktober 2013

Door Willemijn Wilgenhof

Maurits Cornelis Escher (1898-1972) bezocht in zijn leven twee keer het Alhambra in de Zuid-Spaanse stad Granada. Dit veertiende-eeuwse paleizencomplex wordt gezien als een van de hoogtepunten van islamitische architectuur. De prachtige geometrische patronen op de wanden en plafonds van de bouwwerken waren een belangrijke inspiratiebron voor Escher. Hij begon te experimenteren met grafische patronen, met als resultaat de wiskundige kunst waar hij vandaag de dag zo beroemd mee is.

In een van de beschrijvende teksten van de tentoonstelling wordt terecht opgemerkt: ‘Het begrip islamitische kunst is een Europese vinding uit de negentiende eeuw. Tegenwoordig is de term problematisch (…) vanwege het vooroordeel dat eruit spreekt, namelijk dat alle cultuuruitingen in moslimgebieden zijn te herleiden tot het geloof.’ De tentoonstelling bestaat voornamelijk uit niet-religieuze kunstvoorwerpen, zoals wandkleden, deuren, een versierd juwelenkistje en tegeltjes, vergezeld van tekeningen en schetsen van Escher waarin hij hetzelfde type patroon gebruikt.

Ook ligt er een schetsboek dat Escher gebruikte tijdens zijn bezoek aan Alhambra. Dagenlang bestudeerde hij, samen met zijn vrouw Jetta, de tegelwanden en het pleisterwerk, om ze vervolgens na te tekenen. Escher zag in het Alhambra hoe verschillende combinaties van vormen en kleuren in bepaalde patronen kunnen werken. Over het paleizencomplex schreef hij later in zijn dagboek: ‘Het was wonderlijk Oosters. Het vreemde was voor mij de grote rijkdom der versieringen en de grote waardigheid en eenvoudige schoonheid van het geheel.’

Hoewel het een kleine tentoonstelling is, laat het zien welke belangrijk rol het Tropenmuseum speelt. Juist in een tijd waarin ‘de islamitische cultuur’ onder vuur ligt, hebben zij ervoor gekozen om te laten zien hoe een van Nederlands bekendste hedendaagse kunstenaars hier diepgaand door is geïnspireerd. Escher noemde het zelfs ‘de rijkste inspiratiebron die ik in mijn leven ben tegengekomen’.

T/m 3 november in het Tropenmuseum, Amsterdam. In Het Paleis in Den Haag is een aanvullende tentoonstelling: Escher & Schatten uit de Islam.