Is het alternatief ‘kleine stapjes vooruit’?

In Er is wél een alternatief wordt het idee bestreden dat er geen ander systeem dan het kapitalisme mogelijk zou zijn. De verbeelding van een mogelijke postkapitalistische wereld staat centraal in negentien essays over verschillende onderwerpen.
22 november 2023

De essays worden afgewisseld met portretten van mensen die je ‘gedupeerden’ zou kunnen noemen – gedupeerden van Tata Steel, van gentrificatie in de Tweebosbuurt, van overstromingen in de Belgische plaats Trooz en van het toeslagenschandaal. Die persoonlijke portretten zijn misschien nog wel het sterkst.

Omdat het een boek is met vele schrijvers die uiteenlopende en soms tegenstrijdige dingen beweren, is het zoeken naar wat de essays met elkaar gemeen hebben. In de inleiding wordt benadrukt dat het kapitalisme een ‘isme’ is, een ideologie – ‘net zoals het socialisme en liberalisme’. Nederland is geen kapitalistisch land: op het spectrum tussen de ismes zit het alleen nogal ver in de kapitalistische hoek. Aan ons de taak om het naar links te duwen.

De ideeën in dit boek, die vaak neerkomen op het oprichten van coöperaties waarin mensen meer zeggenschap hebben, worden in het nawoord ‘kleine stapjes vooruit’ genoemd. We moeten kijken naar wat goed werkt, stelde redacteur Hans Rodenburg op de boeklancering, en dat uitbouwen. Maar de coöperaties die worden voorgesteld (op onder meer het gebied van zorg, energie, en journalistiek) kunnen alleen overeind blijven wanneer ze zich kunnen handhaven in een kapitalistische wereld. Mondragón, een grote coöperatie in Baskenland, wordt hierbij aangehaald als belangrijk voorbeeld. Maar de schrijver benoemt niet dat deze organisatie zich gedwongen voelt steeds meer als normaal bedrijf te handelen door duurbetaalde CEO’s in te huren, arbeid van niet-leden uit te buiten, en ook massaal mensen te ontslaan.

Revolutie wordt in de wondere wereld van ‘kleine stapjes vooruit’ buitenspel gezet. In deze wereld is er geen strijd om macht. Al die mooie gedachtenspinsels over economie, milieu en volkshuisvesting komen niet in aanraking met de echte wereld waarin deze winstgevende terreinen in handen zijn van een klein groepje dat nooit zomaar akkoord zou gaan met het democratiseren van de economie. De ondertitel, die nu Postkapitalisme – een einde aan de roofbouw op aarde en mens luidt, was bij aankondiging nog Routes naar een postkapitalistische samenleving. Die aanpassing is terecht: routes worden niet geschetst.

GroenLinks

Wat je bijna zou vergeten, temeer omdat het nergens staat, is dat het werk eigenlijk een uitgave is van GroenLinks. De drie redacteuren zijn verbonden aan het wetenschappelijk bureau van GroenLinks en een groot aantal schrijvers van de hoofdstukken is gelieerd aan deze partij.

Dit roept vragen op. Waarom staat nergens aangegeven dat GroenLinks zo’n aandeel heeft in dit werk? Waarom heeft de partij zelf, bijvoorbeeld op sociale media, geen enkele keer aandacht besteed aan de bundel? Vindt het partijbestuur het geen goed boek? Past het inmiddels niet meer in de nieuwe samenwerking met de PvdA?

Joost mag het weten. Het heeft in ieder geval tot gevolg dat de allereerste recensie van dit werk hier in De Socialist en op socialisme.nu verschijnt. Dat is zonde, want ondanks de vele haken en ogen van dit boek is het hoog tijd dat het kapitalisme als systeem centraal komt te staan in linkse debatten. 

Hans Rodenburg, Koen Bruning en Noortje Thijssen: Er is wél een alternatief. Postkapitalisme – een einde aan de roofbouw op aarde en mens, Ambo | Anthos uitgevers 2023, 344 pagina’s