Is de PVV een fascistische partij?
Door Jelle Klaas
De bekendste fascistische bewegingen zijn die uit Italië en Duitsland van de jaren twintig tot de jaren veertig. Beide bewegingen kwamen op in tijden van economische crisis, net name nadat arbeidersopstanden en revoluties eerder waren mislukt.
Een belangrijk kenmerk van de fascistische bewegingen uit die tijd is dat ze voor een belangrijk deel steunden op de middenklasse. Met hun nationalistische ideologieën wisten Mussolini en Hitler de ‘kleine man’ weer betekenis te geven. Gecombineerd met het streven naar ‘rust en orde’ en met haast ‘socialistische’ leuzen lukte het hun massabewegingen op te bouwen. De Italiaanse communist Gramsci zei daarover: ‘Fascisme heeft het geheim ontdekt om een massaorganisatie te maken, gebaseerd op de middenklasse, maar met een ideologie van nationale eenheid en hegemonie, zodat het ook kan doordringen in andere klassen – een organisatie in de vorm van een militair apparaat.’
Het verschil echter tussen fascistisch geweld en ‘gewone’ staatsrepressie is dat fascisme wordt gekenmerkt door een massabeweging van honderdduizenden straatvechters die zich op de arbeidersorganisaties en links als geheel richt, en niet alleen op de zogenaamde radicale elementen. De fascistische beweging kent vaak één grote leider die beter weet wat er moet gebeuren dan welke democratische instelling dan ook, en die het geen probleem vindt om – in het belang van ‘het volk’ – alle democratische verworvenheden af te schaffen.
Fascisme kan alleen winnen als links en de vakbonden te zwak zijn, en de heersende klasse fascisme als de laatste optie ziet om in tijden van economische en politieke crisis haar winsten nog veilig te kunnen stellen.
Gelijkenissen
De PVV vertoont veel gelijkenissen met fascistische partijen. Wie beter naar haar economische programma kijkt, ontdekt een extreem neoliberale partij die voor bazenbelangen opkomt. Toch doet de PVV het voorkomen alsof ze voor ‘hardwerkende burgers’ opkomt. De partij richt zich op mensen die bang zijn hun huis of handeltje kwijt te raken en die mede door dertig jaar neoliberalisme terugverlangen naar jaren vijftig die nooit hebben bestaan. Een Nederland waar het volgens Wilders nog veilig was ‘omdat de kinderen de leraar nog met meester aanspraken’.
Wilders kan deze groepen voor zich winnen omdat veel mensen, dankzij de afbraakpolitiek die de PvdA heeft overgenomen van de neoliberale partijen, het vertrouwen zijn kwijtgeraakt in links.
De PVV is ook uitermate racistisch en islamofoob, hoezeer ze dit ook camoufleert als ‘religiekritiek’. Het gaat de partij om de afkomst van de moslims. Immers, kinderen van wie de ouders of grootouders uit Marokko zijn gekomen in de jaren zestig, zouden nu van Wilders ‘teruggestuurd’ moeten worden naar hun ‘eigen’ land als ze iets verkeerd doen. De PVV ziet een hele bevolkingsgroep als een vijand met wie ze zich nooit kan verzoenen. Deze moslimhaat is ingebed in een breder nationalisme, dat neerkomt op ‘eigen volk eerst’.
De PVV is als partij, zoals Ton Zwaan in NRC Handelsblad stelde, ‘overwegend autoritair, anti-democratisch en anti-liberaal.’ En ondanks alle praatjes over vrijheid en tolerantie komt het merendeel van de partijstandpunten neer op dingen verbieden, mensen uitsluiten en het inperken van grondrechten en mensenrechten.
Tenslotte zijn er ook de toenemende verwijzingen naar het gebruik van geweld. Berucht zijn Wilders’ standpunten dat voetbalhooligans ‘door hun knieën geschoten moeten worden’ en dat van sommige journalisten ‘de neus afgesneden zou mogen worden.’
Verschillen
Toch is het onjuist om de PVV als fascistisch te categoriseren. De belangrijkste reden is dat de partij in het geheel nog geen buitenparlementaire beweging aan het opbouwen is. Er is vooralsnog geen PVV op straat, geen georganiseerd kader, er zijn geen demonstraties of acties van knokploegen, en opzichtige associaties met neonazi’s zijn Wilders een gruwel.
Er zijn wel enkele bijeenkomsten geweest, maar daar werd niet opgeroepen tot het organiseren voor iets anders dan het stemmen op de PVV bij de verkiezingen. Vooralsnog lijkt Wilders bezig een partijmachine op te bouwen die de volgende electorale uitdagingen aankan en zich klaarstoomt om te regeren. Om die reden slaat hij de komende gemeenteraadsverkiezingen in 2010 effectief over, en probeert hij dus te leren van de snelle opkomst en ondergang van de Lijst Pim Fortuyn.
Dat wil niet zeggen dat de PVV zich niet verder in de richting van een fascistische partij kan ontwikkelen. De oproep van Kamerlid Brinkman om ‘zelf de kraakpanden te gaan ontruimen’ of de uitspraak van Wilders dat hij ‘de eerste rechtse politicus zal zijn die het Malieveld vol krijgt,’ wijzen op die mogelijkheid. Beiden spraken zelf over de PVV als een ‘knokploeg’ in de Kamer. Ook de groei van extreem-rechts in de rest van Europa laat zien welke gevaarlijke rol deze partijen spelen en hoe ze fascistoïde gedachtengoed salonfähig helpen maken.
Maar dit onderscheid erkennen is niet vrijblijvend. De Russische revolutionair Trotski stelde dat de opkomst van fascistische bewegingen op straat links dwingt tot een fundamentele koerswijziging. Om de belangen van alle arbeiders, maar ook de verworvenheden van de parlementaire democratie te verdedigen, moet er een breed eenheidsfront worden aangegaan door heel links en de vakbonden, met als eensgezind doel het fascisme te stoppen. Een eenheidsfront dat op alle niveaus – maar juist ook op straat – de nazi’s letterlijk zou moeten confronteren, stoppen en terugdringen.
In de huidige situatie staat een confrontatie met de PVV op straat niet op de agenda. Wat des te meer om onze aandacht vraagt, is de opbouw van een beweging die zich onomwonden uitspreekt tegen het racisme van Wilders en zijn partij, maar tegelijk de terechte maatschappelijke woede over deze en vorige regeringen kanaliseert en mensen een links alternatief biedt.
Luister hier naar de inleiding die Jelle Klaas enige tijd geleden hield over ditzelfde onderwerp:
Kun je de flash-player hierboven niet zien? Je kunt de inleiding ook als mp3 downloaden.