Inflatie: voortdurend vechten voor een leefbaar inkomen
Voor 2025 heeft de vakbond FNV ingezet op een looneis van 7 procent, nadat de arbeiders in 2024 gemiddeld 6 procent behaalden. De confessionele CNV eist dit jaar 3,5-6 procent, naast kortere werkweken.
Klaas Knot, president van De Nederlandsche Bank, beweerde in september 2024 dat deze eis de inflatie verder zou aanwakkeren: ‘Dat betekent simpelweg dat de prijzen van uw en mijn boodschappen nog langer zullen blijven stijgen’. Maar Knot draait oorzaak en gevolg om. De inflatieschok van 2022 – van 10 procent of hoger – is nog lang niet gecompenseerd. Knot is vooral bang dat loonsverhoging de bedrijfswinsten aantast.
Sinds 2021 zijn de prijzen van voedsel en energie gestegen in de hele eurozone. Een van de directe oorzaken was de oorlog in Oekraïne, waardoor de aanvoer van Oekraïense tarwe en Russisch gas werd ontregeld.
Daarbij heeft klimaatverandering de afgelopen jaren de voedselprijzen opgedreven. De extreem hete zomer van 2022 verhoogde de prijsstijgingen van voedsel met 0,4 tot 0,9 extra procentpunt, schreven onderzoekers in het wetenschappelijke blad Nature. Producten uiteenlopend van sinaasappels tot olijfolie en koffie stegen in prijs ver boven de officiële inflatie.
Het inflatiecijfer dat het Centraal Bureau voor de Statistiek gebruikt, is de Consumentenprijsindex (CPI). Dat is gebaseerd op een ‘boodschappenmandje’ met goederen, huur en schoolgeld zoals Nederlanders gemiddeld zouden gebruiken. Maar dat gemiddelde is bedrieglijk.
Fabrikanten berekenen de prijsstijgingen door in hun producten om hun winsten op peil te houden. Hierdoor werkt de stijgende energieprijs door in alle goederen en diensten. De arbeiders met de laagste inkomens worden daarbij het hardst getroffen. Zij geven bijna al hun geld uit aan huur, vaste lasten en voedsel, en voelen de prijsstijgingen het hardst. Inflatie is een ‘onzichtbare ongelijkmaker’, zoals de FNV schrijft.
Arbeid loont steeds minder
Kapitalistische economen grijpen inflatie altijd aan om te ‘waarschuwen’ voor een loongolf. Maar ze negeren dat bedrijven in de afgelopen decennia torenhoge winsten boekten. In maart 2023 schreef Barbara Kathmann op de website van nota bene de PvdA dat het daarom tijd was voor een loongolf, ‘tegen historische scheefgroei’.
De bedrijfswinsten worden al tientallen jaren aangejaagd door de stijgende arbeidsproductiviteit. Volgens ING-econoom Maurice van Sante verdubbelde de arbeidsproductiviteit in de industrie in de periode 1996-2021. In de bouw nam de productiviteit toe met 30 procent. Bij de drinkwatervoorziening, het spoor en in de ziekenhuizen is de productiviteit tussen 1980 en 2015 verdubbeld.
Zelfs het CBS moest in 2021 constateren dat de stijging in productiviteit nauwelijks is vertaald naar hogere salarissen. ‘De cao-lonen zijn sinds 1969 met slechts 21 procent gestegen, tegen 89 procent groei van de arbeidsproductiviteit. Het procentuele verschil in de groei van arbeidsproductiviteit en cao-lonen bedraagt daarmee 56 procent. [Wie] geen promoties maakte … heeft daarmee vrijwel niet geprofiteerd van de economische groei.’
‘Het minimumloon is door verlaging en het niet indexeren nog verder achtergebleven. Het is in koopkrachttermen nu zelfs relatief lager dan in 1979. Het minimumloon is sinds 1983 meerdere keren bevroren [en] verlaagd. Hierdoor is sinds 1983 het minimumloon vijftien procent achtergebleven bij de cao-lonen.’
Winsten
‘De winstquote steeg in Nederland tijdens de periode van hoge inflatie veel harder dan het Europees gemiddelde en ligt ook nu nog boven de eerdere piek. Dit is een brede winststijging die niet alleen komt door enkele grote uitschieters van bedrijven of sectoren’, schrijven FNV-economen in een rapport van januari.
Voor de nettowinst (na belasting) hebben kapitalisten drie opties: herinvesteren, oppotten en uitkeren aan de aandeelhouders.
De herinvesteringen in Nederland liggen 10 procent onder het gemiddelde van de Europese Unie. De investeringsquote voor grote bedrijven daalde tussen 2011 en 2018 van 20 naar 17 procent van de toegevoegde waarde. Sinds 2010 investeren bedrijven steeds meer in de VS – in totaal zo’n 1500 miljard – waar de arbeidsproductiviteit harder groeit dan hier.
De dividenden voor aandeelhouders stegen wereldwijd van 700 miljard dollar (2009) naar 1,66 biljoen in 2023. Wereldwijd verhoogde 86 procent van de bedrijven het dividend of hield het gelijk met 2022.
De productiviteitsgroei neemt af omdat kapitalisten minder investeren, niet omdat arbeiders lui zijn. Met de winsten worden de zakken van de aandeelhouders gevuld en andere bedrijven overgenomen.
Hoewel economen verwachten dat de inflatie dit jaar gaat dalen, is dat maar de vraag. De Nederlandse staat jaagt deze zelf aan met de verhoging van btw en accijnzen, gemeentebelastingen en verkeersboetes. De handelsoorlogen met de VS zullen ook de inflatie aanwakkeren.
In deze context is de taak van de vakbonden om te vechten voor prijscompensatie en meer dan dat. De FNV zou daarbij het minimumloon moeten optrekken naar 18 euro per uur om de eerdere verliezen te gaan rechttrekken.
Maar socialisten willen bovenal een eind aan de waanzin van de markt en de dictatuur op de werkvloer. We willen niet alleen meer brood – we willen de hele bakkerij.
———-
Foto: Stakende winkelmedewerkers, februari 2024: ‘Alles wordt duurder, nu wij nog!’ (foto: FNV)